Diversiteit en inclusiviteit zijn veelbesproken thema’s binnen de samenleving van vandaag. Het debat over inclusiviteit wordt op verschillende fronten gevoerd; zowel op tv (denk bijvoorbeeld aan reclamespotjes), als in de politiek. Ook binnen archiefinstellingen spelen de thema’s een rol. Er wordt steeds meer gekeken hoe archieven diversiteit en inclusiviteit vorm kunnen geven. Het Regionaal Archief Alkmaar heeft recentelijk zijn meerjarenbeleidsplan vastgesteld, en daar heeft diversiteit en inclusie een duidelijke plek gekregen. Maar hoe zorgen wij ervoor dat deze thema’s echt handen en voeten krijgen?

Van theorie naar praktijk

Het debat van diversiteit en inclusie bij archiefinstellingen is niet nieuw. Binnen het vakgebied is er op academisch niveau al veel geschreven over het onderwerp. Hierin wordt aangekaart dat de collecties die archieven hebben, niet de hele geschiedenis vertellen, maar alleen die van bepaalde groepen. Denk hierbij aan bijzondere personen die tot een hogere sociale klasse behoren, en in het algemeen groepen die bekend zijn met de mogelijkheid om bij archiefinstellingen hun archief onder te brengen en hier gebruik van willen maken.

De reden hiervoor is dat archieven worden gemaakt met een reden en dat wat er wordt bewaard afhankelijk is van wat er, om die reden, belangrijk was om te bewaren. Óf wat er vroeger als belangrijk werd gezien. Archiefinstellingen worden zich hier meer bewust van, en beginnen steeds meer onderdeel te worden van een beweging binnen de erfgoedwereld die leidt tot meer diversiteit en inclusie. Dat was goed zichtbaar tijdens de bijeenkomst Met andere ogen die georganiseerd werd door het Haags Gemeentearchief in 2022. Tijdens deze bijeenkomst spraken organisaties en gemeenschappen over hun eigen verhaal en hoe deze niet standaard een plek hebben binnen archiefinstellingen. Ook ging het gesprek over op welke manieren archiefinstellingen hier verandering in kunnen brengen. Dat de noodzaak om hier met elkaar over te blijven praten alleen maar meer wordt gevoeld was ook merkbaar tijdens de Archiefdag 2023, waar het thema tijdens verschillende bijeenkomsten werd besproken.

Diversiteit en inclusie bij het Regionaal Archief Alkmaar

Ook het Regionaal Archief Alkmaar (RAA) is steeds meer bezig met het onderwerp diversiteit en inclusie, en ook met aanverwante thema’s als dekolonialiteit. Dit heeft geleid tot de oprichting van de werkgroep Inclusiviteit in 2020. Deze werkgroep werd gestart bij wijze van pilot en probeerde in eerste instantie te kijken hoe het RAA zich verhield tot het thema. Dit uitte zich voornamelijk in veel gesprekken en het opdoen van kennis via themabijeenkomsten. Daarna werd er gekeken naar de huidige veranderingen die al op de agenda stonden en of het thema inclusiviteit al meegenomen kon worden met deze veranderingen. Dit resulteerde in een document waarin een aantal uitgangspunten is geformuleerd. Deze uitgangspunten zijn vervolgens gebruikt om de lopende projecten en nieuwe ideeën aan op te hangen. Inmiddels is dit uitgangspuntenbeleid vastgesteld door het MT en is de werkgroep geformaliseerd. Het vormt nu het vaste aanspreekpunt en adviesplatform voor alles wat te maken heeft met diversiteit en inclusie.

Woorden doen ertoe

In de vorige paragraaf is vooral beschreven welke formele stappen er zijn gezet. Inmiddels zijn we zover dat we praktisch dingen oppakken om zo iedere keer een stapje verder te komen in het realiseren van een diverse en inclusieve organisatie. Sommige stapjes zijn klein, maar maken al wel verschil.

Vanuit de Museumwereld is al eerder nagedacht over woordkeus (zie de handreiking Woorden doen ertoe), en hoe sommige woorden die we gewoon vinden andere mensen kunnen beledigen. Soms zorgen woorden er juist voor dat bepaalde gebeurtenissen onvoldoende worden erkend. Een goed voorbeeld hiervan is het gebruik van ‘Politionele Acties in Indonesië’ om te verwijzen naar de Indonesische Onafhankelijkheidsoorlog 1945-1949. Dat woorden ertoe doen is een gedachte waar wij als RAA ook mee aan de slag zijn gegaan. Dit heeft geresulteerd in meerdere dingen:

• Op de website is een tekst geplaatst waarin we erkennen dat er woorden in omschrijvingen staan die niet meer passend zijn, of voor bepaalde groepen zelfs een belediging vormen. In de tekst staat tevens een mogelijkheid genoemd om contact met ons op te nemen om met ons in gesprek te gaan over bepaalde woorden en uitingen.
• Bij de bibliotheek is de handreiking Woorden doen ertoe gebruikt om trefwoorden aan te passen. Zodoende is de handreiking binnen de catalogus al helemaal doorgevoerd.
• Voor archief- en beeldbeschrijvingen in de collectie van het RAA hebben we een document opgesteld waarin we uiteenzetten wat we doen met beschrijvingen die we zelf maken. Voor nieuwe beschrijvingen hebben we in de verschillende handleidingen vastgelegd hoe we omgaan met beladen woorden. Voor oude beschrijvingen hebben we vastgelegd waar we op willen gaan controleren en wat we aan willen gaan passen. Voor het daadwerkelijk analyseren en aanpassen van de huidige beschrijvingen, zal nog een project worden opgestart.

Met het nadenken over woorden en taal hebben we drie dingen praktisch kunnen veranderen binnen het RAA. De komende tijd zullen we vaker schrijven over diversiteit en inclusie en hoe we toe proberen te werken naar het zijn van een inclusieve en diverse organisatie.

Verder lezen

• Gloria Wekker, Witte onschuld. Paradoxen van kolonialisme en ras, (Amsterdam: Amsterdam University Press, 2020).
• Charles Jeurgens, “Ketelaarlezing: Geschiedenisschaamte? Het witte archief onder vuur”, (Den Haag: Nationaal Archief, 2019)
• Verne Harris, “The archival sliver”, Archival science 2 (2002), 63-86.
• Michael Karabinos, “Decolonisation in Dutch Archives: Defining and Debating,” Bijdragen en mededelingen betreffende de geschiedenis der Nederlanden vol. 134, no. 2 (2019), 129-141.
• Lauren Haberstock, “Participatory Description: Decolonizing Descriptive Methodologies in Archives.” Archival Science 20, (2020): 125-138.