Met een passagierstrein naar Broek op Langedijk vanuit Alkmaar? Het was ooit mogelijk. Tussen 1907 en 1926 om precies te zijn. Treinen tussen Alkmaar en Broek op Langedijk reden er echter veel langer. Niet voor mensen, maar voor tuinbouwproducten. De eerste trein bereikte het dorp tussen de ‘duizend eilanden’ op 19 juni 1902. Zeventig jaar lang konden daarna de lokale bewoners ‘genieten’ van de geur van stoom en diesel.

    
Toen in 1865 de trein naar Heerhugowaard kwam profiteerde de Langedijker tuinders daar zeker van. Niet langer hoefden tuinbouwproducten met Langedijker damschuiten via het Noordhollandsch Kanaal naar Den Helder, Alkmaar, Amsterdam of de Zaanstreek. Men moest echter nog wel naar het spoor toe komen. Dat was vanuit Broek op Langedijk en Koedijk best een lastige onderneming. Eind negentiende eeuw drong de Langedijker exporteur T.J. Kuipers er daarom op aan een zijlijn aan te leggen vanaf het hoofdspoor bij Sint Pancras naar Broek op Langedijk.

Toevoerlijn Broek op Langedijk

Ook de Hollandsche IJzeren Spoorweg-Maatschappij (HSM) zag het nieuwe spoorlijntje wel zitten. De aanlegkosten waren begroot op 76.000 gulden. De HSM wilde wel dat de betrokken gemeenten een garantie zouden geven voor onder meer de aanlegkosten. Die garantie kwam er en eind 1901 begon men met de bouw van de spoorlijn. 19 juni 1902 was het dan zo ver. De ‘toevoerlijn’ kon worden geopend. Op de ochtend van de 19de werd de eerste wagon met wortelen gevuld waarna diverse genodigden zich verzamelden in een lokaal etablissement. Dit waren onder anderen ingenieurs van de HSM, leden van polder- en gemeentebesturen, enkele groothandelaren en de burgemeesters van Sint Pancras, Koedijk en Zuid-Scharwoude. Er werden vele jubelende woorden gesproken over de nieuwe spoorlijn, maar ook over de verschillende betrokkenen.

Na dit alles begaf men zich onder begeleiding van vijf fanfarecorpsen naar het nieuwe stationsterrein dat was aangelegd midden in het water van de Zuiderdel. In Broek op Langedijk wapperde aan bijna elk huis feestelijk de driekleur en over de spoorlijn was een fraaie erepoort geplaatst. Naast de genodigden waren er ook vele dorpsbewoners komen kijken. In de Alkmaarsche Courant is te lezen dat wel honderd schuitjes in het water lagen met belangstellenden die waren komen kijken naar het vertrek van de eerste trein. Tot in de late uurtjes gingen de feestelijkheden nog door die dag.

De nieuwe, bijna 2,2 kilometer lange, enkelsporige lijn boog af van het hoofdspoor net voor de spoorbrug over de Ringvaart van de Heerhugowaardpolder. Daarna liep hij via de Oosterdijk naar de straat de Dijk. Daar vervolgde het spoor zijn weg langs de straat waarna het na een paar honderd meter de straat kruiste om te eindigen op een stuk drooggemaakt land in de Zuiderdel. Daar was een spoorwegemplacement te vinden met een goederenloods, weegbrug en meerdere sporen om wagons op te stellen. Een nieuwe toegangsweg verbond het terrein met de Dorpsstraat. De sporen waren zo opgesteld dat ernaast bootjes konden aanleggen met tuinbouwproducten die zo vanuit de Broekerveiling kwamen. Zo konden wagons sneller geladen worden.

Ook voor mensen

De lijn gebruikte men eerst uitsluitend voor goederenvervoer. In 1907 werd besloten ook met personentreinen te gaan rijden. Vanaf 1 mei konden reizigers meerdere keren per dag van en naar Alkmaar reizen, met een tussenstop in Sint Pancras. De reistijd was maar veertien minuten en in het begin betaalde men 25 cent voor een retourtje. De reiservaring voor niet-veilingproducten, oftewel de mens, was wel wat ingetogen. Het lijntje voor personenvervoer was een zogenaamd lokaalspoor. Dat betekende lichtere en langzamere rijtuigen en alleen tweede en derde klasse. Een kleine abri naast de goederenloods diende als wachtruimte, al werd het iets verderop gelegen café Welgelegen ook wel eens gebruikt.

Het vervoer van tuinbouwproducten liep erg goed. In 1919 werd het stationsemplacement daarom uitgebreid. Een extra stuk Zuiderdel werd gedempt en er kwamen nieuwe opstelplaatsen voor goederenwagons bij. Vanuit Broek op Langedijk gingen wagons vol via Alkmaar naar de rest van Europa. Bij elke duizendste wagon die werd geladen vierde men een klein feestjes en werd die wagon fraai versierd. Tussen 1920 en 1930 werden er maar liefst 52.797 wagons vanuit Broek op Langedijk verzonden.

Het einde van de lijn

Aan al goede komt vaak een einde. Voor het reizigersvervoer kwam dat al in 1926. Concurrentie van de autobus had gezorgd voor steeds minder passagiers en de HSM zag geen brood meer in de lijn zonder dat de gemeenten fors financieel bijlegden. In mei van dat jaar reed daarom de laatste trein met personenwagons. Het vervoer per spoor van veilingproducten vanuit, en voornamelijk steenkool naar, Broek op Langedijk ging nog vele jaren door. Echter, in de loop van de jaren zestig begon het steeds meer af te nemen. Vervoer over de weg was veruit favoriet. Treinen reden er steeds minder en ze bestonden ook uit steeds minder wagons. Begin jaren zeventig was het voor de Nederlandse Spoorwegen niet meer rendabel die lijn open te houden. 29 mei 1972 was het voor het zeventig jaar oude spoorlijntje afgelopen. Het spoor werd niet veel later verwijderd. Wie goed kijkt kan tegenwoordig nog enkele restanten in het landschap zien die herinneren aan de toevoerlijn naar Broek op Langedijk.

De lijn anno 2022

Door Mark Alphenaar

Gebruikte bronnen

• Alkmaarsche Courant 1901-1902
• De trein terug : het bewogen verleden van de spoorlijn Alkmaar - Den Helder. Wim Wegman, 2015
• Siem Schoon. De geschiedenis van de ‘Broeker spoorlijn’ (pdf, 2,15 mb)
• Beeldbank Stichting Langedijker Verleden
• Diverse stukken uit het archief van de gemeente Langedijk
• Lokaalspoorweg Alkmaar - Broek op Langedijk. Magazine Op de Rails 1974-1
• Langedijk toen en nu. Aris Bouwer e.a. 1979
• Foto's vertellen een verhaal. Beeldgeschiedenis van Langedijk 1900-1960. Piet Otto en Peter Bak
• Over de Dijk. Een beeldimpressie van Langedijk 1900-1970. Piet Otto en Peter Bak
• Beeldbank NVBS (Nederlandse Vereniging van Belangstellenden in het Spoor- en tramwegwezen)