- bouwjaar of eerste vermelding: kaart 1560
- type brug: vaste brug
- brugnummer: 037
- naamdiscussie jaren ’20, 20ste eeuw: Vischmarktbrug
- naam 1780: d'hoge Stenebrugh met drie pijpen
- locatie via Alkmaar op de Kaart
In 1591 werd besloten de Platte Stenenbrug te vernieuwen en te verbreden. De brug heette in 1780 de “dhoge Stenebrugh met drie pijpen”. In 1888 is deze brug vervangen door een die lager was dan die over de Mient.
Bij de discussie over de naamgeving in de jaren ’20 (20ste eeuw) was in het raadsvoorstel van 21-12-1926 Vischmarktbrug opgenomen. Ter vergadering is dit gewijzigd in de huidige naam Platte Stenenbrug.
Vermeldingen
Aanvulling archivaris 2-12-1921 "Deze bruggen heetten vroeger respectievelijk Platte Steenebrug en Hooge Steenenbrug, Nu echter die namen niet meer beantwoorden aan den tegenwoordigen toestand, ligt het voor den hand, ze dienovereenkomstig te wijzigen. Ik zou dan echter de eerste gewelfde Steenenbrug willen noemen ."
dd 23-10-1922: "Vroeger de platte Steenenbrug is tegenstelling met nr 21(lz Vischmarktbrug) de hooge Steenebrug. Nadat deze laatste veranderd is heeft de onderscheiding Platte en Hooge Steenenbrug geen zin meer, waarom ik voorstel nr 21 de Vischmarktbrug te noemen, in verband met de ter plaatse aanwezige Vischmarkt."
1865: Hoge Steenenbrug
1856: Hoge Steenenbrug
1591 (14 febr.): “besluit de steenen brug bij de Vischmarkt tot siering van de stad te vernieuwen en te verbreden” (1)
1560: Brug op kaart van Jacob van Deventer aanwezig
De stenen bruggen
De namen van de bruggen over de Mient en het Verdronkenoord gaven ook stof tot discussie. Deze bij elkaar in de buurt gelegen overkluizingen van de grachten zijn allebei stenen bruggen. De brug over de Mient werd vanouds de Platte Stenenbrug genoemd, de brug over het Verdronkenoord was vanouds de Hooge Stenen Brug.
In het concept raadsvoorstel werd gesproken over de Steenenbrug, waarmee men bedoelde de brug over de Mient bij de Langestraat. Het raadsvoorstel dat uiteindelijk werd ingebracht sprak echter van Mientbrug. De gemeenteraad sprak zich uit voor de Steenenbrug, zonder toevoeging dus, hoewel deze brug in de achttiende en negentiende eeuw altijd Platte Stenen Brug had geheten. Nu heet deze brug weer Gewelfde Stenenbrug, zoals de archivaris in 1921 al had voorgesteld en zoals ook al stond op die in 1922 gemaakte tekening met waterwegen en bruggen.
De andere stenen brug, de brug over het Verdronkenoord bij de Kapelsteeg, kreeg de naam ‘Platte steenen brug’. Deze brug zou volgens wethouder Thomsen in het verleden onder andere de naam ‘ronde steenen brug’ hebben gehad, maar dat is niet juist. Vroeger lag hier de Hoge Stenenbrug die ook wel Vischmarktbrug werd genoemd. Deze brug werd echter in 1888 vervangen door een nieuwe brug die láger was dan de brug bij de Mient en daarom Platte Stenenbrug werd genoemd. Vandaar het stuivertje wisselen van de namen. Het raadsbesluit om deze brug Vischmarktbrug te noemen ging op het laatste moment toch niet door. (2)
Over een hoge brug die plat werd
Het is donderdag 2 september 2010. De voorloper van deze brug over het Verdronkenoord was de Hoge Stenenbrug (van voor 1658). Op deze brug werd, evenals op de brug bij de Mient die toen de Platte Stenenbrug heette, de vismarkt gehouden. Eind 19e eeuw was de Hoge Stenenbrug te vervallen om nog te herstellen, en werd er in 1888 een geheel nieuwe, stalen, brug geplaatst. Deze brug was lager dan de brug bij de Mient, en werd daarom voortaan de Platte Stenenbrug genoemd. Dit is nog steeds de huidige naam van de brug.
Het houden van markten op grachtoverwelvingen, zoals op de Hoge Stenenbrug en de Platte Stenenbrug, is een typisch Nederlands verschijnsel. Een handig principe, want het zorgde voor centrumvorming in het centrum zonder dat je verkeer en nering hoefde te verleggen. Na de vorming van het Waagplein, demping van de grachten en verkeersverleggingen, deden beide pleinen niet veel dienst meer. Nu biedt de Platte Stenenbrug vooral gezelligheid door plek te geven aan verschillende terrassen van alle omliggende kroegjes langs Visbanken. (3)
Het Verdronkenoord zorgde met het Luttik Oudorp voor de natuurlijke afwatering wat o.a. nog te zien is aan het verbrede uiteinde van deze gracht.
In 1937 verklaren de bewoners van het Verdronkenoord zich bereid gedurende tien jaar fl.456,-- baatbelasting per jaar te willen betalen, wanneer Verdronkenoord wordt gedempt. De kades van de gracht zijn eind jaren ’70 (20ste eeuw) verbreed. Dit is goed zichtbaar bij het vergelijken van de Mientzijde en de Verdronkenoordzijde. De Platte Stenenbrug heeft aan de Mientzijde drie openingen (pijpen) waarvan er één achter de platte terrasschuit ligt en aan de andere zijde maar één doorvaart (pijp).
Bronnen
(1) Peteri W.B. 1913 Overheidsbemoeingen met stedebouw tot aan den vrede van Munster
(2) Zimmerman Lucas A.L. 2010, Van kneppels, bokken en Zoutkeetbrug, Naamgeving van bruggen in Oud Alkmaar 2010-3
(3) http://www.ditisalkmaar.nl
Tekst en foto 2014 Lucas A.L. Zimmerman
- bouwjaar of eerste vermelding: kaart 1597
- type brug: stenen/betonnen vaste brug
- brugnummer: 026
- naamdiscussie jaren ’20, 20ste eeuw: Niet in raadsbesluit, wel op kaart met de naam Baanbrug
- naam 1780: geen
- locatie Alkmaar op de Kaart
De naam baan afkomstig van de lijnbanen, waar touwwerk werd gemaakt (geslagen). Deze lijnbanen waren gelegen langs de vesting. De Baanbrug komt voor in de verschillende brugoverzichten uit de jaren ’20, maar levert geen discussie op. In het uiteindelijke raadsvoorstel uit 1926 wordt de brug niet meer genoemd. Op de tekening bij het raadsbesluit wordt deze Baanbrug wel genoemd. In de jaren ’60 samen met de Hofstraatbrug (025) en de Ridderstraatbrug (028) vernieuwd.
Vermeldingen
1927: tekening met bruglocatie en brug naam
1865: geen brugnaam
Over leerlooien en lijnbanen
Het is dinsdag 27 juli 2010. We banen ons vandaag een weg naar dit leuke grachtje in het centrum van Alkmaar. Voor het Spaanse beleg in 1573 was de Oudegracht de singelgracht van Alkmaar. Na het beleg werd Alkmaar naar het zuiden toe uitgebreid, en werden de Baansluis en de Baangracht aangelegd.
De namen van zowel de Baangracht als de Baansluis herinneren ons aan de lijnbanen en touwslagerijen die hier tussen 1572 en 1872 langs de vesting (nu het Kennemerpark) lagen. Aan de Baangracht lagen ook leerlooierijen. De huiden werden in de gracht gespoeld, wat een enorme stankoverlast veroorzaakte. De laatste huidenlooierij hier was firma Bak die in 1902 naar de Noorderkade verhuisde, weg van de bewoning.
Aan de rechterkant van het grachtje stond vroeger de Banekerk. Deze katholieke kerk werd gebouwd in 1646 in een bestaand woonhuis. De kerk werd na uitbreiding in 1757 vervangen voor een nieuw gebouw dat tot 1865 als kerk in gebruik is geweest, hierna nam de nieuw gebouwde Dominiscuskerk aan de Laat de functie over. Het pand van de Banekerk werd hierna gebruikt als broodfabriek en later in 1980 als dansschool van Peter Verbiest. Tegenwoordig heeft het gebouw een kantoorfunctie.
Aan de linkerkant van de gracht was jarenlang de distilleerderij van de firma van Geels te vinden. Het bedrijf werd in 1974 door brand verwoest, wat het einde van de firma betekende. In de plaats van de distilleerderij kwamen appartementen. (1)
Bronnen
(1) http://www.ditisalkmaar.nl
Tekst en foto 2014 Lucas A.L. Zimmerman
- bouwjaar of eerste vermelding: Kaart 1560
- type brug: houten ophaal- / wipbrug met stenen bruggenhoofden
- brugnummer: 035
- naamdiscussie jaren ’20, 20ste eeuw: geen
- naam 1780: d'Speckbrugh
- locatie via Alkmaar op de Kaart
Vernoemd naar zusterstad Bath (1945) uit Engeland. Oorspronkelijk Spekbrug (Varkenslachterij? en spekverwerken?) op de hamei zijn het wapens van Alkmaar en Bath Aangebracht.
Vermeldingen
1756-6-4: ..bij ’t ophaelen van de brug, liggende over de Meent voor de Witte Roos en in de wandeling genoemd de Speckbrug, de ketting, waer meden onder de wip subietelijck en met grooten vaert agterover kwam slaen, waerdoor een jongetje van de schaerenlsijper, .., is doodt geslagen. (1)
1704-26-4: De Spekbrug de eerste steen gelegt. … (1)
1558-18-2: Werd “geaccordeert dat dije nijeuwe brug bij stede deur cracht van seker octroij geleijt bij consent van dije bueren van de voerdam over dije Mijent mitsgaders bij consnet van de buyren van fnidzen en houtil met agter de wage dat dijsselve brugge niet verandert maer aldaer sal blijven leggen daerse nu ter tijt ligt.” (2)
Einde discussie?
En dan was er ook nog de Zoutbrug die na verschillende wijzigingsvoorstellen toch maar Eenhoornbrug werd.
In 1945 werd de Spekbrug omgedoopt in Bathbrug, genoemd naar de eerste partnerstad van Alkmaar. (3)
Bronnen
(1) Fasel, W.A. Alkmaar en zijne geschiedenissen kroniek van 1600-1813
(2) Peteri W.B. 1913 Overheidsbemoeingen met stedebouw tot aan den vrede van Munster
(3) Zimmerman Lucas A.L. 2010, Van kneppels, bokken en Zoutkeetbrug, Naamgeving van bruggen in Oud Alkmaar 2010-3
Tekst en foto 2014 Lucas A.L. Zimmerman
- bouwjaar of eerste vermelding: 1572
- type brug: sluis met welfbrug
- brugnummer: 027
- naamdiscussie jaren ’20, 20ste eeuw: Niet in raadsbesluit, wel op kaart met de naam Baansluis
- naam 1780: d'Stene pijp onder de Vesten aan het eijnde van de ?Linde? graft bij de Luijterse kerk
- locatie via Alkmaar op de Kaart
De Baansluis is bij de aanleg van de zuidelijke vestinggracht en -wal (1572) gemaakt als eenvoudige brug en een waterpoort over de Baangracht
De Baangracht is (vermoedelijk) een overblijfsel van Die, het water dat vanuit het zuiden op de Rekere aansloot bij de Mient.
De naam baan is afkomstig van de lijnbanen, waar touwwerk werd gemaakt (geslagen). Deze lijnbanen waren gelegen langs de vesting. Uit het commentaar van de archivaris blijkt dat er een eerder voorstel is geweest om brug in de naam op te nemen. Hij wijst er op dat een sluis betreft een geen brug. In het uiteindelijke raadsvoorstel uit 1926 wordt de sluis niet meer genoemd. Op de tekening bij het raadsbesluit wordt deze Baansluis genoemd.
Vermeldingen
Commentaar archivaris 2-12-1921. "Dit is geen brug maar en sluis. Ik zou ze Baansluis noemen. Ze ligt vlak bij de Baangracht maar vrij ver van de Bleekersloot."
1865: Baansluis
1856: nabij het kleine bolwerk
1780: d'Stenen pijp onder de Veste aan het eijnde van de Linde graft bij de Luijterse kerk (lz Linde graft is zeker een verschrijving, die wordt omschreven als .. eijnde van de Heul.. en de Lutherse kerk staat bij de Baanbrug / sluis).
Over leerlooien en lijnbanen
Het is dinsdag 27 juli 2010. We banen ons vandaag een weg naar dit leuke grachtje in het centrum van Alkmaar. Voor het Spaanse beleg in 1573 was de Oudegracht de singelgracht van Alkmaar. Na het beleg werd Alkmaar naar het zuiden toe uitgebreid, en werden de Baansluis en de Baangracht aangelegd.
De namen van zowel de Baangracht als de Baansluis herinneren ons aan de lijnbanen en touwslagerijen die hier tussen 1572 en 1872 langs de vesting (nu het Kennemerpark) lagen. Aan de Baangracht lagen ook leerlooierijen. De huiden werden in de gracht gespoeld, wat een enorme stankoverlast veroorzaakte. De laatste huidenlooierij hier was firma Bak die in 1902 naar de Noorderkade verhuisde, weg van de bewoning.
Aan de rechterkant van het grachtje stond vroeger de Banekerk. Deze katholieke kerk werd gebouwd in 1646 in een bestaand woonhuis. De kerk werd na uitbreiding in 1757 vervangen voor een nieuw gebouw dat tot 1865 als kerk in gebruik is geweest, hierna nam de nieuw gebouwde Dominiscuskerk aan de Laat de functie over. Het pand van de Banekerk werd hierna gebruikt als broodfabriek en later in 1980 als dansschool van Peter Verbiest. Tegenwoordig heeft het gebouw een kantoorfunctie.
Aan de linkerkant van de gracht was jarenlang de distilleerderij van de firma van Geels te vinden. Het bedrijf werd in 1974 door brand verwoest, wat het einde van de firma betekende. In de plaats van de distilleerderij kwamen appartementen. (1)
Bronnen
(1) http://www.ditisalkmaar.nl
Tekst en foto 2014 Lucas A.L. Zimmerman
- bouwjaar of eerste vermelding: kaart 1597
- type brug: stenen/betonnen vaste brug
- brugnummer: 016
- naamdiscussie jaren ’20, 20ste eeuw: Geesterbrug
- naam 1780: d’Geesterpoorts brugge
- locatie via Alkmaar op de Kaart
In 1901 en 1933 besluit de gemeente de Bergerbrug te verbreden.
Vermeldingen
23-10-1922: "Archivaris vindt de naam Geesterbrug meer in overeenstemming met de historische namen Geesterpoort. In de volksmond wordt deze brug meestal Berger genoemd."
…. In andere gevallen stelde de gemeentearchivaris voor de naam te wijzigen in een meer passende, op historisch onderzoek gebaseerde naam. Zo had zij graag de Bergerbrug hernoemd willen hebben in Geesterbrug en de naam Kennemerbrug willen handhaven in plaats van Heilooërbrug als verwijzing naar de voormalige poorten. Voor de Rijksbrug nr. 40 had zij de naam Kwakelbrug voorgesteld. Deze drie voorstellen haalden het niet. (1)
Bronnen
(1) Zimmerman Lucas A.L. 2010, Van kneppels, bokken en Zoutkeetbrug, Naamgeving van bruggen in Oud Alkmaar 2010-3
Tekst en foto 2014 Lucas A.L. Zimmerman