Adresboeken

Voorkant adresboek van 1876

Adresboeken zijn een rijke historische bron voor wie geïnteresseerd is in de bewoningsgeschiedenis van een dorp of stad. In veel gemeenten werden vanaf het eind van de 19de eeuw tot in de jaren zeventig van de 20ste eeuw adresboeken uitgegeven. Een groot aantal adresboeken uit onze collectie is gedigitaliseerd en te doorzoeken.

Verdwenen beroepen

Alhoewel de gidsen door de jaren heen enigszins van inhoud verschilden, bestond de kern steeds uit een alfabetische lijst van de hoofden van huishoudens met vermelding van hun adres en hun beroep. Van die beroepen valt veel te leren. Want wie kent nog de huidenzouter of de zoutzieder, de rookverdrijver of de warmoezenier. In het eerste Adresboek van Alkmaar uit 1876 staan 15 stalhouders, in de naoorlogse jaren vinden we er nog maar twee. In 1912 zien we één garage, in 1968 komen we er dertig tegen.
Naast de lijst met namen gaven de adresboeken soms een ingang op straatnaam: onder elke straat een opsomming per huisnummer met de hoofdbewoner. Door de vermelding van instellingen, verenigingen en bedrijven, vaak vergezeld van fraaie advertenties, was het adresboek een voorloper van telefoonboek, gemeentegids en Gouden Gids. In een aantal adresboeken werden vrachtdiensten en beurtvaarten gepubliceerd.

Privacy

De gegevens waren afkomstig van de gemeente en de Kamer van Koophandel. Toen begin jaren zeventig van de vorige eeuw de privacy van personen steeds zwaarder ging wegen besloot de overheid de persoonsgegevens niet meer te verstrekken. In de beginperiode tilde men nog niet zo zwaar aan privacy, wat blijkt uit de vermeldingen van kiesrecht. Daaruit kon iedereen afleiden of men van gegoede komaf was.
Door de opkomst van de telefoon werd de telefoongids de grote concurrent, evenals de Gele, later Gouden Gids waarvan de eerste in 1965 verscheen. In 1973 kwam het laatste Adresboek van Alkmaar uit. Sinds 1876 waren er zo’n 35 edities verschenen, om de drie, vier jaar een nieuwe druk. Tot 1919 uitgegeven door Uitgeverij Kluitman, later door Otto de Waal, Jung en Van der Hoek en de VVV.

Bron voor onderzoek

Hoewel adresboeken meestal werden weggegooid zodra er een nieuwe editie verscheen, zijn er gelukkig veel bewaard gebleven. Al hebben ze hun oorspronkelijk nut verloren, ze zijn nu van belang als bron voor onderzoek naar de geschiedenis van stad, dorp of pand, de bewoners en hun beroepen. Al moet men bij onderzoek wel rekening houden met de veranderingen in de loop der jaren van wijknummers en huisnummeringen. Ook komt het voor dat overledenen soms nog jaren vermeld bleven in nieuwere edities.

Heeft u thuis een adresboek dat nog niet is gedigitaliseerd en wilt u deze aan het Archief schenken of in bruikleen geven? Neemt u dan contact op met Renate Meijer (072) 850 82 22 of mail naar Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken..