Behalve met Vroom & Dreesmann en KOFA Spruyt zijn veel mensen in Alkmaar zeker bekend met het warenhuis dat de tand des tijds wél heeft doorstaan: de HEMA. Oftewel de ‘Hollandsche Eenheidsprijzen Maatschappij Amsterdam’. Volgens de website van de HEMA was de winkelformule vanaf het begin bedoeld voor de ‘gewone man’. Het bedrijf werd opgericht door directieleden van de Bijenkorf met de succesvolle Woolworth-winkels in Amerika als voorbeeld. Hoewel de eerste HEMA al in 1926 in Amsterdam opende, duurde het nog tot 1959 voordat Alkmaar een vestiging kreeg. Dit had er voornamelijk mee te maken dat Alkmaar als een te kleine stad voor een vestiging werd gezien.

Het verhaal rondom de komst van de HEMA begon in april 1955. De Alkmaarsche Courant had via een gerucht vernomen dat een winkelier in de Langestraat zijn winkel had verkocht aan het moederbedrijf van de HEMA. Later dat jaar werd in het landelijke jaarverslag van de HEMA bevestigd dat een Alkmaarse vestiging in de planning stond. Uiteindelijk bleek dat die zou komen op de plek van het winkelpand van de heer Heuseveldt, op de hoek van de Langestraat en de Van de Boschstraat. Heuseveldt verhuisde in 1956 naar een ander pand en het gebouw dat hij achterliet bleef leeg achter, met ramen die met grauwe verf waren dicht geschilderd. Tot grote ergernis van winkeliers en bezoekers van de Langestraat. Het duurde nog tot zomer 1958 voordat het pand van Heuseveldt was gesloopt en er begonnen kon worden met de nieuwbouw. De eerste ontwerpen bleken te hoog te zijn en de architect A. Elzas moest zijn tekeningen aanpassen.

Elzas was geen onbekende in Alkmaar. Hij was in de stad geboren, had al meerdere panden in de Langestraat ontworpen en hij was in de leer geweest bij de beroemde architect Le Corbusier. Voor N.V. Magazijn de Bijenkorf had hij ontwerpen gemaakt van verschillende winkels, waaronder die van de Bijenkorf in Rotterdam. Elzas was aanwezig toen op 18 november 1958 de eerste paal in Alkmaar de grond in ging. Overigens zonder grote feestelijkheden. Men hoopte het dertigste filiaal van de HEMA in september 1959 te kunnen openen.

Verrassingen in de grond

De bouw ging zonder al te veel problemen. Al zorgde het slechte winterweer wel voor enige vertraging en stroomde de Langestraat eens vol met modder uit de bouwput door de vele regen. De bouwput zorgde nog wel voor enkele interessante archeologische ontdekkingen. Men vond onder andere delen van een everzwijnskelet, fragmenten van aardewerken potten en een stuk Noors kwartsiet. Ook ontdekte men vlechtwerk dat, volgens de toenmalige Rijksdienst voor het Oudheidkundig Bodemonderzoek, diende als slibvanger en zou zijn gemaakt door de oudste bewoners van Alkmaar. Het materiaal van de opgravingen is nog steeds te vinden in de depots van Archeologische Dienst van de gemeente Alkmaar.

Toen het einde van de bouw in zicht was verscheen er in juni 1959 een grote personeelsadvertentie in de Alkmaarsche Courant. Een oproep voor dames van zestien tot dertig jaar. Een goed salaris, vakantie- en kerstgratificatie en uitstekende sociale voorzieningen werden in het vooruitzicht gesteld. Personeel dat een drukke en verantwoordelijke thuissituatie kende zou regelmatig op zaterdag vrij mogen nemen. Restaurant ‘Het Wapen van Heemskerk’ werd twee dagen afgehuurd om alle potentiële nieuwe medewerkers te kunnen spreken. Er kwamen zo veel kandidaten opdagen voor de tientallen beschikbare functies dat er een wachtlijst moest worden opgesteld.

Merkteken voor schaalvergroting

22 oktober 1959 was het dan eindelijk zo ver. Onder zeer grote belangstelling werd de winkel geopend. Honderden huisvrouwen hadden zich verzamend voor de winkel. Zes politieagenten moesten de menigte in bedwang houden. De deuren werden na de opening zelfs even weer gesloten omdat er niet meer mensen naar binnen konden. Graaf Willem II, die Alkmaar in 1254 stadrechten verleende, kwam in een koets naar de winkel toe om de openingsspeech te houden. Daar waren ook aanwezig: directieleden van de HEMA en Bijenkorf, de voorzitter van de Kamer van Koophandel, bestuursleden van tien vrouwenorganisaties en burgemeester Wytema. Deze laatste vertelde in zijn speech dat de komst van de HEMA een merkteken was voor de schaalvergroting van Alkmaar, het bewijs van de komende gedaanteverwisseling van de stad. Ook was hij vol lof over de architect die met het ontwerp goed rekening had gehouden met het karakter van de stad. De heer Buchwaldt, één van de directeuren van de HEMA, noemde het nieuwe warenhuis zelfs een ‘droomfiliaal’. De Alkmaarsche Courant noemde het een winkelpaleis in Amerikaanse stijl.

De nieuwe bedrijfsleider T. Drupsteen werkte voorheen voor het filiaal van de HEMA in Hengelo. Foto: HEMA

Snelbuffet in USA-stijl

Het was inderdaad het modernste filiaal van de HEMA tot dan toe. Het vijftig meter lange gebouw was gebouwd met gewapend beton en aan de buitenkant bekleed met donkerbruin verglaasde stenen. De begane grond en eerste etage waren voor de klanten, daarnaast was er een flinke kelder en op de tweede etage bevonden zich de banketbakkerij, kantine, etaleurs en kantoren. Een echte aandachtstrekker was het snelbuffet in Amerikaanse stijl. Bedrijfsleider de heer T. Drupsteen had tachtig medewerkers tot zijn beschikking. Deze kwamen te werken in een winkel die was ingericht volgens de nieuwste opvattingen. Eenheidsprijzen zoals 25, 50 cent en één gulden, kende men toen nog steeds, maar de grens van een artikel met verkoopprijs van 100 gulden was nog niet gepasseerd. Dat zou pas in 1969 komen.

Inmiddels is de Hema al 63 jaar lang een vast gegeven in de Alkmaarse binnenstad, het laatste echte warenhuis. De donkerbruine stenen aan de buitenkant zijn inmiddels vervangen door een roze stuclaag en het interieur heeft al meerdere verbouwingen ondergaan, maar de winkel is nog steeds voor velen de plek voor onder meer onovertroffen rookworst en tompoezen.