Melcoplein honderden jaren een stinkende sloot

Wie in de 15de eeuw Alkmaar vanuit het zuiden naderde zag een bescheiden stadswal met een gracht opdoemen. Deze eerste vestinggracht van de stad liep ter hoogte van waar nu het Vijvertje en het Melcoplein is. Wie nu zijn auto parkeert op het Melcoplein kan zich bijna niet indenken dat die omgeving zo’n interessant geschiedenis heeft gehad.

Na de verloren opstand van het Kaas- en Broodvolk in 1492, waarin Alkmaar een grote rol speelde, kreeg de stad o.a. de straf opgelegd dat de stadspoorten en wallen moesten worden afgebroken. Achter de huizen aan de zuidkant van de Laat liep toen de vestinggracht met aarden wal. Deze wal verdween na 1492 en de gracht werd niet meer dan een sloot. Dit watertje liep van de Lindegracht aan de westkant, naar de Voormeer aan de oostkant van de stad, maar maakte een bocht om het Nieuwland heen. Juist de bocht naar het zuiden is vele honderden jaren zichtbaar geweest op de plek waar nu het Melcoplein is.

Stinksloot

In 1536 werd de Oudegracht gegraven en in gebruik genomen als nieuwe stadsgracht. De Vijversloot werd daarna stukje bij beetje gedempt, beginnende aan de westkant. Omstreeks 1580 was het stuk tot aan de Ridderstraat gedempt en in 1611 was ook het deel tot aan de Hofstraat dicht. Dit stuk is tegenwoordig het smalle straatje Het Vijvertje achter het voormalige V&D gebouw. Het dempen van het stukje tot aan de Oudegracht deed lang op zich wachten, het watertje werd gebruikt door de leerlooierijen aan het Groot Nieuwland en huishoudens rondom de sloot die het gebruikten om hun privaten in te lozen. Het gevolg was dat de Vijversloot een enorme stank voortbracht. In 1711 werd er daarom nog een verzoek gedaan om de sloot te dempen. Dit verzoek werd echter niet gehonoreerd, juist vanwege het gebruik door de leerlooierijen en privaten.

De Crema melkfabriek

Waarschijnlijk had men rond 1860 echt genoeg van de stinkende sloot en had het zijn functie als lozingskanaaltje verloren. Op een kaart van 1865 is de sloot dan ook niet meer te zien. Het omliggende terrein wisselde eind 19de en begin 20ste eeuw vele malen van eigenaar, maar in 1927 kreeg het dan eindelijk een echte bestemming. Er werd een melkfabriek gebouwd door de Coöperatieve Alkmaarse Centrale Melkinrichting “Crema”. De ingang tot het fabrieksterrein kwam op de plek waar oorspronkelijk de vijversloot uitmondde in de Oudegracht. De melkfabriek deed vele jaren dienst als plek voor het verwerken van melk, maar in 1955 stemde het bestuur voor sluiting van de fabriek.

Door enkele fusies, schaalvergroting en nieuwe technieken in distributie was de fabriek overbodig geworden. In 1957 en 1958 werden er gesprekken gehouden met de gemeente die het terrein wel graag wilde kopen i.v.m. de ophanden zijnde sanering van het oostelijk stadsdeel. Er werd een prijs overeengekomen van 128.956 gulden. De gemeente kocht het terrein, maar verhuurde het weer terug aan de Horna-Melco melkfabriek uit Heiloo zodat ze nog wel een distributiecentrum voor melk hadden. Deze situatie deed zich voor tot 1970 toen uiteindelijk het distributiepunt ook overbodig werd. De gemeente wilde ondertussen graag het gebied omvormen tot parkeerterrein. In augustus 1972 ging dan uiteindelijk het sloop van start en in 1973 was Alkmaar een parkeerterrein rijker. Een situatie die tot de dag van vandaag niet veranderd is. Als je goed kijkt vanuit de lucht, is het echter nog wel mogelijk de loop van de oudste stadsgracht van Alkmaar te zien.

Door Mark Alphenaar