Elke maand plaatsen we een bijzonder archiefstuk uit onze collectie in de schijnwerpers. Deze keer: een met de hand getekende kaart van de nieuwe polder de Zijpe van rond 1600. Op de kaart staat genoteerd wie de eigenaren van het verkavelde land waren.

De kaart is meer dan een meter breed en 45 centimeter hoog, en is later op een nog groter blad geplakt waarop de contouren van de polder zijn doorgetrokken. Het noorden is op de kaart linksonder. Daarom ligt de Noorzeekust beneden, met helemaal rechts, direct aan zee Petten – trouwens een stuk westelijker dan het Petten van nu. Daar zijn ook het Hondsbos en de palen van de oude zeewering te zien. In de negentiende eeuw is de loop van het toen nieuwe Noordhollandsch Kanaal op de kaart ingetekend.

Sluis

De kaart is afkomstig uit het archief van het waterschap Zijpe- en Hazepolder, dat de polder bestuurde. Hij dateert van niet lang na 1598. In dat jaar werd het land definitief verkaveld. Al zo’n halve eeuw eerder was een eerste poging ondernomen om een dijk aan te leggen en de Zijpe in te polderen. Het kustgebied was in de eeuwen daarvoor een voortdurende prooi van de zee geweest. In 1597 was de dijk om de Zijpepolder en de veel kleinere Hazepolder bij Petten uiteindelijk gedicht. Ten noordoosten van de Zijpe, links op de kaart, was het land nog niet ingepolderd. Dat was toen een waddenachtig gebied. Bij Oudesluis is op de kaart een sluis te zien.

Molens en boerderijen

De nieuwe polder werd verkaveld in twintig delen, die allemaal een letter kregen. De delen werden bemalen door molens. Die zijn hier ook afgebeeld. Op de kaart staan de afmetingen van de kavels en de eigenaren genoteerd. Dat waren toen vooral de financiers van de polder. Een groot deel van het land was bijvoorbeeld in handen van Anna van Bocholt, de dochter van een van de eerste investeerders, de Gelderse edelman Godert van Bocholt. Vooral langs de Grote Sloot, die de polder in de lengte doorsneed, zijn op de kaart al boerderijen te zien, en op verschillende kruispunten zijn kleine woonkernen. Ook het Gemeenlandshuis, dat in 1598 in gebruik werd genomen, is weergegeven. Daar vergaderde het bestuur van het waterschap.

Kleuren

In verschillende kleuren – groen, roze en geel – is op de kaart aangegeven in welke categorie het land van een kavel viel. De uitleg staat rechtsonder. Het felste groen markeert de zogeheten contribuabele landen: goede grond waarover de eigenaar belasting betaalde. De kaart is misschien wel gemaakt naar aanleiding van een conflict over de hoogte van die belasting in de zomer van 1601. Met lichtgroen en roze zijn de egalementslanden aangeduid. Dat waren slechtere stukken grond direct achter de duinen. Kopers van goede grond waren verplicht een deel van dat mindere land erbij te nemen. En dan waren er nog de nollen, begroeide duinen of zandgrond, die op de kaart met geel zijn omrand.

Bekijk de kaart in de beeldbank, zoom in op alle details en vergelijk hem met de kaart van nu. Druk daarvoor op het schuifknopje rechts onderaan de afbeelding.