Elke maand plaatsen we een bijzonder archiefstuk uit onze collectie in de schijnwerpers. Deze keer:

Het doodvonnis van de vijftienjarige Guertje Jans

Het dienstmeisje Guertje Jans werd in 1725 door de schepenen van de polder Heerhugowaard ter dood veroordeeld. Dit stuk bevat het vonnis en beschrijft haar misdaad. Guertje was volgens het vonnis ‘ruym 15 jaren’ oud toen ze op 9 januari van dat jaar haar baas Luytje IJsbrandsz en zijn gezin aan de Middelweg in Heerhugowaard vergiftigde. Ze had rattengif door het meel voor de (pannen)koeken gedaan. Luytje overleefde het ternauwernood ‘door boven nateurlijke braking en onbeschrijflicke stoelgangh’. Maar zijn vrouw Anne overleed, na negen dagen ‘ellendig door het vergift gefolteert’ te zijn geweest. Het gif had haar maag doorboord en haar organen aangevreten, bleek bij de lijkschouwing. Annes drie weken oude baby kreeg het vergif via de moedermelk binnen en stierf ook. Een dochtertje van vijf had niet meegegeten en bleef gespaard.

De vergiftiging was niet Guertjes eigen idee, zo wordt duidelijk uit het vonnis. Guertje had al jaren verkeerde vrienden en was op het slechte pad geraakt. Een voormalige dienstmeid van Luytje IJsbrandsz, Trijn Jans, had haar tot de moord aangezet. Ze had haar onder meer een tas en wat geld beloofd. Guertje was op nieuwjaarsdag 1725 bij Luytje in dienst gekomen en had direct plannen gemaakt om het gezin te vermoorden. Eerst had ze het geprobeerd door gemalen glas door het meel te mengen. Toen dat niet werkte, had Trijn haar geld gegeven om in Zuid-Scharwoude rattengif te gaan kopen.

Guertje werd opgepakt en bekende alles. Op 3 februari 1725 veroordeelden de schepenen van Heerhugowaard haar in de rechtszaal in het Alkmaarse stadhuis ter dood. Ze bepaalden dat Guertje aan de wurgpaal gebonden moest worden, waar de beul eerst haar rechterhand zou afhakken en haar dan zou wurgen met een koord. Haar lichaam werd daarna als afschrikwekkend voorbeeld op een rad op het galgenveld ten noorden van het Zeglis geplaatst. Boven haar hoofd kwam haar afgehakte hand met een doosje, dat het vergif verbeeldde.

Het vel met het vonnis wordt nu bewaard in het archief van de polder Heerhugowaard. Er is ook een transcriptie (pdf, 78 kb) gemaakt van het vonnis.