Elke maand plaatsen we een bijzonder archiefstuk uit onze collectie in de schijnwerpers. Deze keer: een Nederlandse Koranvertaling uit 1860.

Tussen de soms eeuwenoude ruggen in ons bibliotheekdepot staat een opvallend boek: een Nederlandstalige Koran uit 1860. Het boek valt niet op omdat het de oudste, grootste, kleinste of meest versierde band heeft. Maar wel omdat het Islamitische heilige schrift tussen de bijbels, psalmenboeken, bijbelcommentaren en andere christelijke werken uit de pastoorsbibliotheek van Heiloo staat.

Een Koran in de pastoorsbibliotheek

De pastoors van de Willibrordusparochie te Heiloo verzamelden van de zeventiende tot twintigste eeuw boeken die zij belangrijk vonden voor hun werk of de parochie. De meeste van die boeken gaan dus over de katholieke leer, en zijn geschreven in het Latijn.
Tussen die veelal katholieke boeken valt de Koran op, maar het is niet het enige niet-katholieke werk in de pastoorsbibliotheek. Vooral in de negentiende eeuw verzamelden de Heilooër pastoors ook boeken over andere onderwerpen, zoals werken van Voltaire en La Rochefoucauld, boeken over Napoleon en een editie uit 1830 van de verhalen van Duizend-en-een-nacht. De Koran is ook niet het enige religieuze, niet-katholieke boek: zo hebben twee zeventiende-eeuwse edities van de werken van Calvijn een plek gekregen in de verzameling.

‘Eene schets’ door Salomon Keyzer

De Koran in de Heilooër collectie is vertaald door Dr. Salomon Keyzer, een Delftse islamoloog en rechtsgeleerde. Keyzer baseerde zich niet op het Arabisch, maar vertaalde naar het Nederlands vanuit andere Europese vertalingen. Een wetenschappelijke onderneming was zijn vertaling dus niet – iets wat Keyzer in zijn voorrede ook zelf aangeeft. Hij schrijft dat hij hoopt dat de vertaling een weg vindt naar het grote publiek, en dat zijn vertaling “eene schets” geeft van hetgeen in de Koran gelezen kan worden. Dat het grote publiek de Koran leert kennen, rekent hij “in de tegenwoordige omstandigheden voor ons land een groot voordeel.”

De omstandigheden waarop Keyzer doelt hebben alles te maken met de kolonisatie van Indonesië. In de loop van de negentiende eeuw werd Nederlands-Indië een aaneengesloten kolonie onder Nederlands bestuur. Daardoor ontstond in Nederland de behoefte om de grotendeels Islamitische bevolking van Nederlands-Indië beter te begrijpen. Om extra in die behoefte te voorzien, wordt Keyzers hertaling voorafgegaan door ‘het leven van Mahomet’, een inleiding ‘omtrent de godsdienstgebruiken der Mahomedanen’ en ‘ophelderende historische aanmerkingen en historische aantekeningen’ van verschillende Europese islamologen.

Westerse vertalingen

De vertaling van Keyzer komt dus uit 1860, en werd uitgegeven door J.J. Brederode te Haarlem. Maar het vertalen van de Koran kent al een veel langere geschiedenis. Hoewel het zevende-eeuwse heilige boek van de Islam voor moslims eigenlijk onvertaalbaar is, was er al eeuwenlang behoefte aan volkstalige versies van de Koran. Niet iedere moslim beheert immers het zevende-eeuwse Arabisch. En ook uit niet-islamitische hoek was er interesse voor het heilige schrift van een van de grootste wereldreligies. De eerste volledige vertaling van de Koran naar een Europese taal was een vertaling naar het Latijn, gemaakt in 1142-1143 te Toledo. De oudste Nederlandse vertaling, gebaseerd op een Duitse vertaling uit 1616, werd in 1641 uitgegeven.

Meer weten?

• Meer informatie over de geschiedenis van Nederlandse Koranvertalingen.
• Over de pastoorsbibliotheek van Heiloo kun je meer lezen in de scriptie van Steven de Joode .
• Keyzers Koranvertaling uit 1860 is volledig te lezen op Google Books.

De pastoorsbibliotheek werd in 2001 aan het Regionaal Archief Alkmaar in bruikleen gegeven door de Willibrordusparochie Heiloo en vormt een van onze bijzondere bibliotheekcollecties.