Stuk van de maand: testament van een wereldreizigster

Elke maand plaatsen we een bijzonder archiefstuk uit onze collectie in de schijnwerpers. Deze keer: het testament dat Elisabeth van der Woude liet opmaken in Oude Niedorp, voordat ze eind 1676 naar Zuid-Amerika reisde.

 Elisabeth van der Woude was negentien toen ze in 1676 naar Zuid-Amerika vertrok. Het verslag dat ze schreef van haar belevenissen tijdens de reis is het oudste bewaard gebleven reisverslag van een Nederlandse vrouw. Het memorieboekje met daarin het reisverslag van Elisabeth van der Woude wordt bewaard in het Noord-Hollands Archief.

Memorieboekje archief  

Wiapoca

Elisabeth was in 1657 geboren in Nieuwe Niedorp. Haar vader Harman Hartman van der Woude was daar hoofdofficier en dijkgraaf. In 1668 verhuisde ze met haar vader en haar jongere broer en zus naar de polder Heerhugowaard. Elisabeths moeder was toen al overleden. In december 1676 vertrok het gezin Van der Woude met honderden anderen vanaf de rede van Texel naar de rivier de Wiapoca, nu de Oiapoque, op de grens van Brazilië en Frans-Guyana. Daar wilden ze een kolonie stichten en suiker en tabak gaan verbouwen. Harman Hartman van der Woude was aangewezen als bestuurslid van die kolonie en had er flink in geïnvesteerd.

Kaart met de kust van Guyana

Testament

Vlak voor vertrek, op 3 december 1676, lieten Elisabeth, haar broer Johannes en haar zus Margrieta (of Grietje) in Oude Niedorp hun gezamenlijke testament opmaken voor notaris Johannes Lijcochton. Als reden noemen ze in het testament hun aanstaande ‘uijtlandsche reijsse’ (buitenlandse reis) over de woeste zee die veel ‘periculen’ (gevaren) met zich mee zou brengen. Als erfgenaam wezen ze hun oom Adriaen van der Woude aan, die secretaris was van Nieuwe Niedorp. Adriaen had zijn broer Harman Hartman niet alleen geld geleend voor zijn investering, maar ook borg gestaan bij de leningen die hij daarvoor had afgesloten.

Bekijk hier het hele testament in het notarieel archief van Oude Niedorp.

testament handtekening  testament begiin  testament totaal

Aards paradijs

Dat de reis inderdaad heel gevaarlijk was, blijkt uit Elisabeths verslag, dat tegenwoordig bewaard wordt in het Noord-Hollands Archief in Haarlem. Haar schip kreeg onder meer te maken met vreselijke stormen en met de dreiging van Turkse piraten. Tot overmaat van ramp overleed Elisabeths vader onderweg, en bij aankomst bij de Oiapoque stierf ook haar zusje Margrieta.

Toch maakte het nieuwe land veel indruk op Elisabeth: ‘‘t scheen een aards paradijs te zijn’ schrijft ze over de weelderige natuur rondom de rivier. Ze zag er vruchten als bananen, ananassen, cassave en mais en er waren allerlei dieren, van apen en poema’s tot krokodillen en schildpadden, en heel veel vogels: kalkoenen, papegaaien en kaketoes en nog veel meer. De indianen daar ontvingen de kolonisten bovendien heel vriendelijk en wezen ze de beste plek aan om hun nederzetting te bouwen.

Franse kapers

Lang bleef Elisabeth er niet. Half maart 1677 vertrok ze alweer richting Nederland. Haar avontuur was toen nog niet voorbij: op de terugweg werd ze gevangengenomen door Franse kapers. Met een Engels schip bereikte ze ten slotte Texel, en eind juni was ze weer in Nieuwe Niedorp, waarschijnlijk bij haar oom. Die gebruikte de nalatenschap van Margrieta, die hem volgens het testament toekwam, om een deel van de schulden van zijn overleden broer af te betalen. Intussen kwamen er zo veel mensen bij Elisabeth informeren naar het lot van de kolonisten, dat ze wenste dat ze weer in Zuid-Amerika was.

Elisabeth van der Woude trouwde uiteindelijk in 1684 in Oost-Zaandam met de wijnkoper Adolf Frederick Bock, met wie ze in Amsterdam ging wonen en zeven kinderen kreeg. Ze overleed in 1698, 41 jaar oud.

 

test