Column uit het Archievenblad oktober 2024

In 2023 kreeg ik het verzoek om een column te schrijven voor de uitgave van het Archievenblad in oktober 2024. Het onderwerp was al bekend: Echt Nep? Om nu eens niet op het laatste moment te beginnen leek het me goed om eens heel erg op tijd te beginnen. Bijna een jaar eerder dus. De twist is echter dat ik de column in twee delen zou schrijven. In 2023, met de kennis van toen, de helft en halverwege 2024 de rest. Zo kon ik in 2023 schrijven over wat we toen meemaakten en in 2024 over hoe de zaken er dan voor staan. Klinkt interessant? Ik hoop het, want hieronder de eerste woorden van mijzelf uit het verleden over kunstmatige intelligentie (AI).

2023

Wat is echt, wat is dat niet en wat moet je ermee? In 2022/2023 zagen we al de grote opkomst van AI in allerlei velden. Van hele slimme chatbots en automatisch teksten schrijven of transcriberen tot ingekleurde en door AI gemaakte foto's, video's en websites. Iedereen was er mee bezig en had er een mening over. En iedereen die er een mening over had, schreef er iets over, en liet dat natuurlijk toepasselijk deels door AI doen. Wat we vóór 2023 op onze socials voorbij zagen komen, waren mensen die handig overweg konden met Photoshop. Zij wisten oude foto's uit onze collectie zo te bewerken dat er foto's ontstonden die leken op echte oude foto's die nog nooit iemand gezien had. Vervolgens werden wij erop gewezen dat iemand een nieuwe foto had ‘ontdekt’. De plaatsers op social media, vaak ook makers van deze foto's, vermeldden er vaak niet bij dat het om een bewerking ging. Gelukkig kennen wij onze collectie vrij goed en waren ze snel te herkennen. Hoe AI rommelt aan oude originelen zien we bij het inkleuren van foto's en films. In 2023 kan software al aardig inkleuren, maar de tools die gewone gebruikers tot hun beschikking hebben zijn niet altijd even slim. Helaas zetten media en mensen het ingekleurd materiaal regelmatig als origineel neer. De tekenen zijn al aan de wand. Het gewone publiek begint steeds makkelijker toegang te krijgen tot AI. Mensen zien steeds minder goed of het echt is of nep, zeker als er geen bronvermelding bij staat. Hoe moet dat later als iemand met een informatiedrager vol met ‘nog nooit gezien’ fotomateriaal bij ons aankomt? 2024 lijkt dus een interessant jaar te gaan worden voor AI. Kan je dat beamen Mark uit de toekomst?

2024

Nou, Mark uit 2023, het afgelopen jaar leverde veel nieuwe AI-tools op. Materiaal gemaakt door AI heeft het archief echter nog niet bereikt, maar zorgen zijn er nog wel steeds. Kijk maar eens naar de aantijgingen van anti-zwart en anti-wit racisme op diverse platformen of de manier waarop AI met diverse religies omgaat. Een interessante tool wil ik wel uitlichten: Suno. Hiermee kan je AI-muziek laten maken aan de hand van een prompt (korte tekst die je gebruikt om een AI-tool te laten reageren). Veel van wat hier uitkomt is met een gewoon oor niet van echt te onderscheiden. In hoeverre is dat echt ‘nep’? We hebben er zelf mee geëxperimenteerd en hebben onze eigen Regionaal Archief Alkmaar muziek-cd gemaakt met de toepasselijke titel ‘Archivists so bold!’ Met ons creatieve brein hebben we prompts bedacht met passende muziekstijlen. Het resultaat hebben we opgenomen in onze muziekcollectie en online gedeeld. Het eerste archief met AI-muziekalbum in de collectie? Een echt-nep-unicum!

Ik denk dat we bij het Regionaal Archief Alkmaar op het gebied van beeld nog niet heel veel te vrezen hebben. Complete AI-beelden zijn nog makkelijk te herkennen, al zijn beperkte AI-aanpassingen soms lastiger zichtbaar. Op gebied van geluid is het al spannender. Iedereen zou zomaar eigen redelijk unieke muziek kunnen maken en schenken aan het archief. In hoeverre verschilt dat van de creativiteit van lokale bands of artiesten? We gaan hier zeker over nadenken. Door AI nagemaakte stemmen vormen ook een grote uitdaging/bedreiging. Het klonen van stemmen is nu redelijk makkelijk te doen. Kwaliteit wisselt natuurlijk, maar burgemeester Wytema van Alkmaar (1948-1970) iets controversieels laten zeggen lijkt wel om de hoek. De mogelijkheid van het beïnvloeden van de perceptie van onze lokale geschiedenis dus ook...

Disclaimer: deze tekst is niet gemaakt door AI. De foto onderaan deze column wel.

Door Mark Alphenaar