August Kessler en zijn vrouw Margo de Lange schreven elkaar in de late negentiende eeuw tientallen jaren lang brieven die nu bewaard worden in het Regionaal Archief Alkmaar. De brieven gaan over het leven in Nederlands-Indië, het gemis van vrienden en familie en de carrière van August Kessler.
“En dan de reis met moed begonnen en mijne carrière met energie gemaakt. Houdt u allen goed, zorgt voor uwe gezondheid en leeft gelukkig. Zijt allen op het innigst omhelsd door uw August.” Net zoals zoveel andere jongemannen vertrok Jean Baptiste August Kessler in 1876 op 22-jarige leeftijd naar Nederlands-Indië, het huidige Indonesië, om daar carrière te maken en zijn familie in Nederland financieel te ondersteunen. Veel mannen brachten het tot eigenaar van een plantage, werkten in het openbaar bestuur, of kregen een baan in het zakenleven. Zo ook August die bij een zakenfirma ging werken. Rijke Nederlandse mensen vormden zo de bovenlaag van de koloniale samenleving die hiërarchisch was ingericht en waarin de kansen op succes niet voor iedereen gelijk waren. De oorspronkelijke bewoners van de Indische Archipel hadden deze kansen nauwelijks. Vanaf 1870 was weliswaar het Cultuurstelsel afgeschaft waarmee bevolkingsgroepen konden worden gedwongen om arbeid te verrichten, maar de (arbeids)omstandigheden waren voor deze oorspronkelijke bewoners ook na de afschaffing vaak nog erg slecht.
August kreeg dus een goede baan in het zakenleven, maar door de grote afstand tussen Nederlands-Indië en Nederland betekende dit dat hij zijn ouders misschien wel jarenlang niet zou zien. August schrijft in zijn brieven dan ook emotioneel over het afscheid van zijn ouders en zijn geliefde stad Delft. Ook zijn jongere broers en zussen die in Nederland achterbleven zou hij jarenlang niet zien. In zijn brieven neemt hij van hen dramatisch afscheid: “Ik heb je allen zoo innig lief, als ik soms niet aardig of onhebbelijk tegen je was, ik meende het niet zoo, ik had er altijd berouw van. Ik wilde het zoo gaarne ongedaan hebben. Kom, vergeef en vergeet het nu maar.”
Tientallen brieven
Eenmaal in Nederlands-Indië vond August snel zijn draai en schreef hij tientallen brieven naar huis. Zijn ouders, broers, zussen, neven en nichten schreven hem weer brieven terug met allerlei wetenswaardigheden over thuis. Brieven konden wel weken onderweg zijn en het versturen was bovendien niet goedkoop. Iedereen schreef de brieven daarom in een heel klein en keurig handschrift, zodat ze zoveel mogelijk konden vertellen. De grote afstand tussen Batavia, het huidige Jakarta, en Nederland zal zeker op de belangrijke momenten in het leven niet makkelijk zijn geweest. Zo leerde August vier jaar na vertrek uit Nederland zijn toekomstige vrouw Margo de Lange, een nazaat uit de bekende Alkmaarse familie De Lange, kennen. Hij kon zijn verloofde natuurlijk niet in levenden lijve aan zijn ouders voorstellen en daarom schreef hij hun in een brief uitgebreid van alles over haar karakter en uiterlijk. Hij tekende zelfs een omtrek van haar hand na in een brief en stuurde een portretje van haar mee. Zijn ouders konden door de grote afstand niet bij het huwelijk aanwezig zijn en ook zullen zij niet altijd getuige zijn geweest van de geboorte van de kinderen, omdat een aantal van hen in Nederlands-Indië werd geboren.
In gezondheid?
In 1888 keerde het gezin terug naar Nederland, maar August ging voor zaken nog regelmatig terug naar Nederlands-Indië. In het najaar van 1891 werd hij namelijk als administrateur, ofwel bedrijfsleider, van De Koninklijke Nederlandsche Maatschappij voor de Exploitatie van Petroleumbronnen in Nederlands-Indië (het latere Shell) naar Sumatra gestuurd. In november 1892 werd hij zelfs directeur en wist hij het bedrijf dat niet goed liep tot economische bloei te brengen. Het bedrijf hield zich bezig met de winning en raffinage van aardolie, wat soms een gevaarlijke onderneming was. De arbeidskrachten werkten onder druk van wurgcontracten in slechte arbeidsomstandigheden en konden zwaar worden gestraft als zij zich niet aan hun contract hielden. August was op de hoogte van de slechte arbeidsomstandigheden en deelde soms ook zelf lijfstraffen uit. In een brief van februari 1892 naar zijn vrouw schrijft hij bijvoorbeeld op een zakelijke toon over een vreselijk ongeluk waarbij twee Chinese werknemers om het leven kwamen.
De harde manier waarop hij met zijn werknemers omging, staat in contrast met de liefhebbende toon van zijn brieven naar huis. In de periodes dat August van huis was misten zijn ouders, vrouw en kinderen hem ontzettend en schreven ze hem vele liefdevolle brieven. Met name zijn moeder schrijft in haar brieven over dit gemis: “Nog slechts weinige dagen, dat wij het geluk moge genieten, ons lang verlangende zoon, in ons midden weder te zien en te omhelzen. God Geve! Dat wij elkander in gezondheid mogen ontmoeten.
Omhelsd van vrouw en kinderen
August had echter een kwetsbare gezondheid en ging daarom regelmatig kuren in Zwitserland. Op een van zijn zakenreizen naar Nederlands-Indië ging het mis, hij werd ziek en keerde terug naar huis. Onderweg werd de ziekte echter steeds heviger. Hij en Margo schreven elkaar nog regelmatig telegrammen en Margo wilde graag naar Napels komen om haar zieke man te zien: “(…) mijn innige wensch is mee te komen. Vindt ge dat goed? Houd goeden moed lieveling. Omhelsd van vrouw en kinderen.” Ze zouden elkaar echter niet meer zien en August stierf een dag voor zijn 47ste verjaardag.
Margo en hun nog relatief jonge kinderen bleven in Nederland wonen. Twee van de kinderen kregen bloeiende carrières bij de Koninklijke Olie en één van hun zoons, Dolph Kessler, zou het schoppen tot aanvoerder van het Nederlands voetbalelftal.
Door Mirjam Vriend
Nieuw boek Kessler-de Lange
Onlangs verscheen een nieuw boek over de familie Kessler-de Lange geschreven door Jeroen Koch, getiteld De Kesslers: Een familiegeschiedenis in olie en staal. Het boek verhaalt over de geschiedenis van de familie Kessler: over de Nederlandse burgerlijke cultuur in Azië en Europa, over ondernemerschap en beschavingsmissie, gezinsleven en opvoeding, kunst en sport, wetenschap en rechtsstaat, maar ook over oliewinning en westerse overheersing.