‘Rijt geen wonden op, laat slapen het verleden. Ik houd geen honden meer!’ Met deze woorden maakte de voormalige hondeneigenaar K.A. Cohen-Stuart op het aangiftebiljet duidelijk aan de gemeente Alkmaar dat hij de hondenbelasting over 1915 niet hoefde te betalen. Zijn hond Bram was overleden. De hondenbelasting is in Alkmaar en omliggende gemeenten, net als in de rest van Nederland, altijd een kwestie geweest die veel losmaakte.

Hondenbelasting is in Alkmaar waarschijnlijk halverwege de negentiende eeuw ingevoerd, maar de belasting bestaat al veel langer. Sinds de middeleeuwen werd er in Europa soms hondenbelasting geheven om overlast van zwerfhonden tegen te gaan, maar ook om de verspreiding van hondsdolheid te voorkomen. In de eerst helft van de twintigste eeuw kwam hondsdolheid af en toe voor in Nederland en in 1962 en 1963 stierven er zelfs vier, mogelijk vijf, mensen aan de ziekte nadat ze waren gebeten door een hond.

Niet alleen rabiës was een reden voor de invoering van hondenbelasting, ook problemen met loslopende honden die vee aanvielen of honden die als trekdier werkten waren aanleiding om regels op te stellen. Omdat de gemeente vooral bang was voor problemen met loslopende honden, besloot Alkmaar dat honden die op het erf gehouden werden, bijvoorbeeld als waakhond, niet zouden worden belast. Wanneer het baasje de belasting had voldaan, reikte de gemeente een penning uit die de hond altijd moest dragen. Er is een verordening bewaard gebleven uit 1914 waaruit blijkt dat vooral dit laatste heel belangrijk was. Wanneer de politie in Alkmaar namelijk een loslopende hond vond zonder zo’n penning, werd de hond vastgehouden en had het baasje drie dagen de tijd om de hond op te halen.

Een hondenleven

Baasjes konden uiteraard altijd bezwaar maken tegen de belastingheffing, maar het was maar beter om de belasting toch op tijd te betalen. Er stonden namelijk hoge boetes op het niet betalen van de belasting. In Bergen bestond hondenbelasting al in 1825 en moesten baasjes hun hond voorzien van een halsband met de naam van de eigenaar, zodat kon worden achterhaald of de belasting was betaald. In die tijd hadden baasjes van honden die zonder halsband waren gevonden, een aantal dagen de tijd om hun viervoeter op te halen. Daarna kon de burgemeester ‘naar goedvinden’ beschikken over de honden. Dat liep niet altijd goed af. Wanneer de gemeente niet in staat was de hond op te vangen ‘zal men zodanig dier met voorkennis van de burgemeester kunnen dooden’.
Of de gemeente Bergen vaak honden heeft moeten doden, is niet bekend. Ruim een eeuw later gebeurde het in elk geval niet meer.

In de jaren zestig raakten in Alkmaar en omstreken steeds meer honden besmet met hondsdolheid en daarom besloten de gemeenten Alkmaar en Bergen samen een asiel te bouwen op de Bergerweg. Om de ziekte tegen te gaan mochten honden niet meer loslopen. Wanneer een hond toch ontsnapte, ving de gemeente het dier op in het asiel. Burgers zullen ongetwijfeld bezorgd zijn geweest over het lot van de opgevangen dieren, maar het Noordhollands Dagblad stelde de lezers snel gerust. De opgevangen honden kregen namelijk spoedig een goed thuis en: ‘wij vernamen dat het niet in de bedoeling ligt deze honden af te maken’.

Creatieve bezwaren

Het betalen van de hondenbelasting is altijd een bron van frustratie geweest. Het bedrag was soms best hoog. Zolang er hondenbelasting bestaat, bestaan er dan ook al bezwaren tegen de belasting. Aangezien mensen de belasting soms echt niet konden betalen, streek de gemeente regelmatig met de hand over het hart. Zo schold de gemeente Bergen aan het begin van de twintigste eeuw diverse malen mensen vrij van betaling, omdat zij te arm waren. Bij sommige mensen staan in de belastingregisters zelfs opmerkingen dat de hond al een half jaar was overleden of was ‘opgeruimd’. Wat met ‘opgeruimd’ wordt bedoeld, is niet duidelijk. Waarschijnlijk had het baasje de hond weggegeven of verkocht. Bij al deze gevallen kreeg de baas korting op de belasting.

Daarnaast kregen baasjes in veel gemeenten korting wanneer de hond geen gezelschapsdier was, maar een dier dat nodig was voor landbouw- of nijverheidsdoeleinden. In Heerhugowaard moesten baasjes van gezelschapshonden vijf gulden betalen per hond, maar voor dieren die arbeid verrichtten hoefden ze maar één gulden neer te leggen. Bij honden die nodig waren voor de landbouw denken we tegenwoordig vooral aan waakhonden. Tot een eeuw geleden werden honden echter vooral vaak gebruikt voor het trekken van karren, de zogenaamde ‘hondenkarren’. In 1963 werden hondenkarren verboden en verdwenen ze uit het straatbeeld.

Door de eeuwen heen werd de hond een steeds geliefder gezelschapsdier. Waren er in 1873 in Alkmaar nog maar zeventien belastingplichtigen, aan het eind van de twintigste eeuw waren er in Alkmaar en andere gemeenten al vele honderden. Honderden honden betekenden ook tientallen mensen die bezwaren indienden tegen het betalen van de belasting. In Alkmaar was er echter één baasje dat maar wat graag belasting wilde betalen. K.A. Cohen-Stuart, die in 1915 het aangiftebiljet voor de hondenbelasting op zijn deurmat zag vallen, eindigde zijn weeklacht op de belasting met de woorden: ‘Hoe rustig het ook thans, wat zou ik graag betalen. Kon ‘k uit den hondenhemel, die rakker Bram weer halen! Aldus naar waarheid opgemaakt. Zijn helaas niet belastingschuldige baas.’

Door Mirjam Vriend