De Alkmaarse stadsdrukker Jacob de Meester drukte aan het begin van de zeventiende eeuw een belangrijk werk voor de Nederlandse kunstgeschiedenis: het Schilder-boeck van kunstenaar Karel van Mander. Het bijzondere boek bestond uit zes delen, waarvan het Regionaal Archief er twee bewaart.

Drukker Jacob de Meester had zich in 1594 op verzoek van het Alkmaarse stadsbestuur in Alkmaar gevestigd. Hij werd er stadsdrukker. Dat betekent dat hij betaald werd voor het drukken van officiële documenten en boeken. Jacob de Meester kwam oorspronkelijk uit Brugge, maar was omstreeks 1562 naar Amsterdam gegaan en in 1587 naar Haarlem verhuisd. In Alkmaar vestigde hij zijn drukkerij in de Langestraat waar hij zich, behalve op het drukwerk voor de stad, voornamelijk richtte op het drukken van boeken van religieuze aard. Daarnaast drukte hij speciale opdrachten die hij kreeg van boekverkopers die hij had ontmoet in de tijd dat hij in Amsterdam en Haarlem woonde.

Renaissance

In 1604 drukte Jacob de Meester het Schilder-boeck in opdracht van een Haarlemse boekverkoper genaamd Passchier van Wesbusch. De auteur van dit werk was Karel van Mander, een kunstenaar die net als Jacob de Meester oorspronkelijk uit de Zuidelijke Nederlanden kwam. Van Mander schilderde en tekende naar voorbeeld de kunstenaars van de Italiaanse renaissance van die tijd. Met name Raphael lijkt een inspiratiebron te zijn geweest.

Het Schilder-boeck van Karel van Mander bestaat uit zes delen over verschillende onderwerpen. Die delen waren ook los verkrijgbaar. Iemand die slechts in een enkel onderwerp geïnteresseerd was, hoefde dus niet het hele Schilder-boeck te kopen. Jacob de Meester paste deze commerciële truc wel vaker toe om de oplages van de door hem gedrukte boeken te vergroten.

Mythologische verhalen

Het eerste deel van het Schilder-boeck is een gedicht over de basis oftewel ‘de grondt’ van de schilderkunst, dat volgens de inleiding bedoeld was voor jonge kunstenaars. De volgende drie delen behandelen de levens van bekende kunstenaars. Eerst schilders, beeldhouwers en ook dichters uit de oudheid, want kunst uit de oudheid vormde de basis voor die van de renaissance. Daarop volgt een deel over Italiaanse kunstenaars, onder wie schilders als Giotto, Raphael en Caravaggio. Vervolgens is er een deel met levensbeschrijvingen van Nederlandse en Duitse kunstenaars, zoals Dürer, Bosch en Bruegel.

De laatste twee delen van het Schilder-boeck geven een uitleg bij de Metamorfosen, een verzameling mythologische verhalen door de Romeinse schrijver Ovidius waarvan kunstenaars vaak gebruikmaakten, en een beschrijving van de manier waarop verschillende figuren in de oudheid werden afgebeeld. Van deze laatste twee delen worden – samen in één band – exemplaren bewaard in de bibliotheek van het Regionaal Archief. Het Schilder-boeck zegt niks over anatomie, kleurentheorie, het maken van verf of andere praktische zaken die handig zouden kunnen zijn voor een beginnende schilder.

Alckmaer

Alle delen van het Schilder-boeck hebben een eigen titelpagina, allemaal met een eigen stijl. De eerste titelpagina, over de basis, bestaat uit een grote ets die Van Mander ontwierp. Op die titelpagina wordt Jacob de Meester niet vermeld. Karel van Mander wordt als auteur genoemd en Passchier van Wesbusch als de boekverkoper. Veel van de andere titelpagina’s bevatten daarentegen simpelere afbeeldingen. Op die eenvoudiger vormgegeven titelpagina’s staat de naam van Jacob de Meester dan weer wel. Daarbij wordt ook Alkmaar vermeld, op twee verschillende manieren gespeld: soms ‘Alckmaer’, soms ‘Alcmaer’. Hoewel het boek over kunst gaat, staan er behalve de titelpagina’s geen afbeeldingen in.

Drukker Jacob de Meester overleed in 1612, waarna achtereenvolgens zijn weduwe en zijn zoon de drukkerij voortzetten. Tijdens Jacob de Meesters jaren in Alkmaar waren er zo’n veertig werken van zijn persen gerold, waarmee hij Alkmaar als boekenstad naar een hoger niveau had getild. Het Schilder-boeck van Karel van Mander is voor de kunstgeschiedenis een werk met een niet te onderschatten impact. Het is een van de eerste kunsthistorische boeken in het Nederlands. In Alkmaar is een straat vernoemd naar Karel van Mander, en dat komt mede omdat een Alkmaarse drukker zijn belangrijke boek heeft gedrukt.

Door Robin Gerards