Een selectie van een kleine drieduizend fotonegatieven in het Regionaal Archief Alkmaar, gemaakt door prentbriefkaartuitgever Jos-Pe tussen ongeveer 1950 en 1970, toont ons heden ten dage bij verdere bestudering een schat aan gedetailleerde beelden van het alledaagse leven in de regio.

Tussen 1924 en 1935 bestond er in Duitsland een commercieel bedrijf dat zich helemaal had toegespitst op de ontwikkeling van kleurenfotografie. Een groepje knappe koppen had de handen ineengeslagen en ontwikkelde een heel bijzondere camera waarmee in kleur gefotografeerd kon worden. De camera belichtte door middel van een heel bijzonder en ingenieus technisch ontwerp via spiegels en speciale lenzen maar liefst drie negatieven tijdens één druk op de knop. Door die drie negatieven, één magenta, één geel en één cyaan, vervolgens over elkaar heen te leggen, ontstond inderdaad een kleurenopname die werd herkend door het menselijk oog en dus als het ware klopte. De Hamburgse zakenman Joseph Peter Welker financierde het project en patenteerde het onder de naam ‘Jos-Pe’, een samenvoeging van zijn voornamen.

Het systeem kreeg veel aandacht, maar bleek uiteindelijk een commerciële flop. De werkwijze was zo omslachtig, tijdrovend en foutgevoelig dat toen eenmaal concurrenten als Kodak en Agfa met hun gebruiksvriendelijke en veel goedkopere kleurenfilms op de markt kwamen, het snel met Jos-Pe was gedaan. Toch zou deze naam nog decennia doorleven in de wereld van de fotografie, maar dan vooral in Nederland.

Prentbriefkaarten

In 1925 werd namelijk ook een Nederlandse tak van het bedrijf Jos-Pe opgericht. Een groep Hollandse ondernemers en techneuten ging zich vanuit Arnhem bezighouden met de ontwikkeling van diezelfde kleurenfotografie. Al na een paar jaar concludeerde dit bedrijf, al veel eerder dan het moederbedrijf in Duitsland, dat het ze niet zou gaan lukken. Besloten werd om zich te richten op de vervaardiging van prentbriefkaarten. Het Nederlandse bedrijf Jos-Pe groeide op deze wijze uit tot één van de grootste prentbriefkaartenuitgeverijen van ons land – zo niet de grootste. Via een nogal slingerende bedrijfsgeschiedenis, met veel ups-and-downs en faillissementen en overnames, bleef het tot ver in de jaren tachtig van de vorige eeuw opereren.

Jos-Pe had eigen fotografen in dienst die met opdrachten eropuit werden gezonden. Daarnaast werd veelvuldig gebruikgemaakt van fotografen door het hele land. Niet zelden op een soort van freelancebasis. Zelfs in België en een stukje Duitsland waren ze actief. Een heel netwerk van zeer bedreven en vakbekwame fotografen maakte via deze methode honderdduizenden opnames van allerlei plekjes die op wat voor manier dan ook geschikt zouden kunnen zijn voor de afdruk op een prentbriefkaart. Met hun professionele camera’s van bijvoorbeeld het type Rolleicord of Rolleiflex ‘schoten’ zij hun 120 spoeltjes middenformaat negatieven vol met opnames van zes bij zes centimeter. Vierkante plaatjes met bovenin vaak veel lucht en onderop vaak veel gras, dat viel tenslotte toch af bij de uitsnede voor op een prentbriefkaart. Door de zoeker zagen de vaklieden hun eindresultaat al staan…

Gescand

Slechts een fractie van al die opnames zou in de praktijk dienen als basis voor een kaart. Het overgrote deel van de negatieven verdween simpelweg ongebruikt in het bedrijfsarchief. Voor decennia achter slot en grendel en uit het zicht. Tot dit bedrijfsarchief zo’n twintig jaar geleden op de markt kwam. Veel archiefdiensten door het hele land werden hierdoor in de gelegenheid gesteld om dat deel van het Jos-Pe archief dat voor hun werkgebied interessant was te verwerven.

Gelukkig heeft het Regionaal Archief Alkmaar van die mogelijkheid destijds ook dankbaar gebruikgemaakt. Een kleine drieduizend negatieven zijn digitaal gescand en tot positief gevormd. Ze zijn inmiddels al jaren onderdeel van de beeldbank op de website van het archief. Het blijft leuk om deze serie om de zoveel tijd opnieuw onder de aandacht te brengen, want wat zitten er toch een pareltjes tussen! Vlijmscherpe opnames, prachtig van verzadiging en contrast, tonen de geïnteresseerde kijker beelden die de fotograaf ten tijde van de opname waarschijnlijk zelf geregeld niet eens heeft kunnen waarnemen. Via het digitale vergrootglas van de viewer op de website kunnen details worden bekeken waarbij de mond van verbazing openvalt. Wat een aardige geheimen worden op deze wijze van het alledaagse leven prijsgegeven. Vooral natuurlijk voor die mensen die zelf deze tijd nog bewust hebben meegemaakt; een feest van herkenning.

Op deze pagina ziet u een heel beperkte selectie van een aantal van dit soort negatieven. Het betreft afdrukken van kleine delen binnen de betreffende negatieven. Digitale uitsneden, foto’s binnen foto’s als het ware. Als sprekende voorbeelden van wat er zoal binnen één enkele foto allemaal apart nog ontdekt kan worden. Mocht dit ‘spieken in vroeger’ u nu aanspreken, neem dan ook snel een kijkje in die collectie Jos-Pe in de beeldbank van het archief. Het staat garant voor uren kijkplezier.

Door Jesse van Dijl
Regionaal Archief Alkmaar
(met dank aan Sil van Doornmalen)