‘Is vrouwenemancipatie uit de tijd?’ Dit was in 1998 het thema van Internationale Vrouwendag in Alkmaar. Kijkend naar de huidige wereld, waar in delen van de Verenigde Staten abortus strafbaar is en vrouwen in bijvoorbeeld Iran steeds minder vrijheid hebben, is deze vraag nog steeds relevant. Ondanks struikelblokken heeft het 8 Maart Comité veertig jaar lang aandacht gevraagd voor vrouwenemancipatie door in Alkmaar Internationale Vrouwendag te organiseren. Het archief van het comité is ondergebracht bij het Regionaal Archief Alkmaar.

Internationale Vrouwendag werd uitgeroepen tijdens de eerste feministische golf (1870-1920). In deze periode kwamen vrouwen voor het eerst grootschalig op voor hun rechten. In New York bijvoorbeeld werd op 8 maart 1908 een grootschalige protestactie gehouden door textielarbeidsters. Zij eisten een achturige werkdag, betere arbeidsomstandigheden en algemeen kiesrecht voor vrouwen. Deze actie was de directe aanleiding om tijdens de vrouwenconferentie van 1910 in Kopenhagen 8 maart uit te roepen tot Internationale Vrouwendag, een dag waarop stil wordt gestaan bij de positie van de vrouw in de samenleving.

Sindsdien staat 8 maart wereldwijd in het teken van vrouwenrechten en -emancipatie. In Alkmaar werd de eerste Internationale Vrouwendag op 8 maart 1978 georganiseerd door een comité van het toenmalige Vrouwenhuis: het 8 Maart Comité. Dit Comité heeft zich tot 2010 ingezet voor de viering van Internationale Vrouwendag in Alkmaar. Ieder jaar werd er een thema gekozen dat aansloot bij de problematiek die vrouwen in het dagelijks leven ondervonden. Rond het thema werden lezingen, gesprekken en een informatiemarkt gehouden. Naast dit educatieve deel, was het ook een feestdag: creatieve workshops en een feest aan het einde van de dag waren vaste prik. Het 8 Maart Comité werkte samen met meerdere instellingen en was afhankelijk van subsidies en donaties. Inclusiviteit was tevens een belangrijk uitgangspunt: alle vrouwen moesten zich gezien voelen, ongeacht leeftijd of afkomst.

‘Je hebt het voor het kiezen…toch?’

Het doel van het Comité was ‘vrouwen ondersteunen en stimuleren om te komen tot een maatschappelijk actief leven’, door ‘contacten leggen, samenwerken en integreren, waardoor we emancipatie en participatie bevorderen’. Dit was het uitgangspunt van alle activiteiten die voor deze dag werden georganiseerd.

Hoe belangrijk dit doel was, werd duidelijk tijdens Internationale Vrouwendag 1994. Het thema luidde ‘Je hebt het voor het kiezen…toch?’ en de opkomst was hoger dan gewoonlijk. Tijdens verschillende activiteiten werd er met geïnteresseerden gesproken over de keuzes waar vrouwen voor stonden, en over hoe het bijna onmogelijk bleek om nieuwe rollen te combineren met de traditionele vrouwenrollen. Vrijheid om te kiezen voor een (extra) opleiding of een baan, werd bemoeilijkt door zorgtaken, traditionele denkpatronen, (te weinig) eigen financiële middelen en kansen op de arbeidsmarkt. Het gebrek aan eigen financiële middelen zorgde er voor dat alleenstaande vrouwen niet altijd wisten hoe ze de ‘eindjes aan elkaar moesten knopen’. Uiteindelijk bleek er voor vrouwen soms niet zo veel te kiezen, een conclusie die door het Comité uitgebreid in de krant werd toegelicht. Tijdens Internationale Vrouwendag 2009 ging het Comité door op dit onderwerp. De dag stond in het teken van het thema ‘Leven is lef’. Naast de ludieke High Heel race, werd er extra aandacht besteed aan jonge meiden, hoe ze konden leven met lef, en leren kijken buiten de traditionele rolpatronen.

Vrouwenemancipatie geschrapt

Vanaf de jaren negentig kwamen vrouwenrechten en -emancipatie onder druk te staan. Onderwerpen ten behoeven van vrouwenwelzijn stonden niet meer op de agenda en het Rijk verstrekte steeds minder geld aan emancipatie-initiatieven. Ook gemeentes versoberden beleid en subsidies rond emancipatie.

In 1997 trok de gemeente Alkmaar zich nog verder terug. Onder het mom van gelijke behandeling wilde de gemeente dat emancipatiebeleid voor zowel mannen als vrouwen gold. De Emancipatieraad, die advies gaf over vrouwenemancipatie en als doel had om deelname van vrouwen aan allerlei maatschappelijke activiteiten te bevorderen, werd opgeheven en subsidies voor emancipatie-organisaties werden geschrapt. Dit gold ook voor Internationale Vrouwendag; het 8 Maart Comité zou alleen nog subsidie ontvangen wanneer de dag niet meer alleen over vrouwenrechten of -emancipatie ging. ‘Wij menen dat deze opstelling getuigt van weinig historisch besef, (…) en, het spijt ons dit zo te moeten formuleren, riekt naar paternalistische arrogantie,’ aldus het toenmalige Comité in de Alkmaarsche Courant.

De gemeente moest toen reageren. Op 6 maart 1997 kopte de Alkmaarsche Courant: ‘Wel plaats voor vrouwendag in nieuw emancipatiebeleid’. De Wethouder van Emancipatie betreurde de reactie van het Comité, want het schrappen van de subsidie voor 8 maart stond niet in de plannen. ‘Deze wethouder staat achter vrouwenemancipatie, laat iedereen daarvan verzekerd zijn,’ gaf hij aan, want hij had zelf ook ‘luiers verschoond en de was gedaan en weet zodoende wat taakverdeling is.’ Hoewel taakverdeling niet gelijk staat aan emancipatie, was het doel wel bereikt: de komende jaren kon het 8 Maart Comité op subsidie rekenen.

WomanLink

Door de politieke strubbelingen kende het 8 Maart Comité zelf ook een woelige periode. Vanaf 1997 kreeg het Comité geen professionele ondersteuning meer vanuit de gemeente en moest dus meer taken, waaronder de financiële administratie, zelf uitvoeren. Ook was er een ledentekort: er waren drie vrouwen die zich vast inzetten voor het organiseren van Internationale Vrouwendag tussen 1997 en 2000.

De organisatie van Internationale Vrouwendag in 2003 bleek een dieptepunt. Een evaluatieverslag laat zien dat de samenwerking niet vlotjes verliep. Door een gebrek aan samenhorigheid en goed zicht op de organisatie, was de dag leuk maar niet ‘up to standard’. Met de sluiting van het Vrouwencentrum in 2004 verloor het Comité tevens haar werkplek. Veel werk moest nu vanuit huis gebeuren en een totaaloverzicht ontbrak. In de notulen van 10 april 2006 gaven twee leden aan te willen stoppen vanwege de gang van zaken, tenzij er een duidelijke bestuursstructuur en professionele begeleiding werden opgezet.

Deze wensen werden pas echt vervuld in 2010 met de oprichting van WomanLink, naar voorbeeld van het Amsterdamse WomanInc. Deze organisatie zette voor Internationale Vrouwendag een aparte werkgroep op. Ook dit jaar organiseert WomanLink, op 8 maart 2025, verschillende evenementen rond Internationale Vrouwendag op meerdere locaties in Alkmaar. Extra aandacht voor de rechten van de vrouw blijkt in de huidige tijd nog steeds nodig.

Door Daniëlle van Mourik
Regionaal Archief Alkmaar