Een windhondenrenbaan in Heiloo

Als je oude luchtfoto’s bekijkt, en zeker die uit de oorlogsjaren, kom je vaak bijzondere zaken tegen. Zoals op bijgaande foto, enkele maanden voor het einde van de oorlog gemaakt vanuit een geallieerd vliegtuig dat op 26 februari 1945 over Heiloo en Alkmaar vloog. Op de foto is ook een renbaan voor windhonden te zien.

Aan de onderkant van de foto zien we een stuk Heiloo (met het witte kerkje midden onderaan, nummer 1), het ietwat uitgedunde Heilooër Bos (2) daarboven en rechts onder het midden huis Nijenburg (3) met de vijver ervoor. Van middenonder naar rechtsmidden loopt de Kennemerstraatweg (4) dwars over de foto, richting Alkmaar. Helemaal rechtsboven zien we aan de witte strepen dat daar net een anti-tankgracht (5) is gegraven, als onderdeel van de Duitse verdediging van Alkmaar. Dit is ter hoogte van waar nu de Westerweg via een viaduct de ringweg kruist. Links van het Heilooër Bos ligt de boerderij van J. Mooij (6).

 Als we verder inzoomen zien we op de detailfoto nog meer bijzonderheden. Het gaat hier om de kruising van de Kerkelaan met de spoorlijn en de Westerweg. De Westerweg begint linksonder (7), kruist bij de Kerkelaan het spoor (8) en vervolgt zijn weg aan de rechterkant van het spoor richting Alkmaar. Goed te zien zijn de mansgaten (9) of schuttersputjes, rechts van de Westerweg. Deze zouden beschutting bieden aan Duitse soldaten die een geallieerde invasie vanaf het strand bij Egmond zouden moeten tegenhouden, of konden gebruikt worden als onverwacht overvliegende geallieerde vliegtuigen beschietingen uitvoerden. Na de oorlog zijn deze putjes allemaal weer dichtgegooid, maar het schijnt dat als je goed kijkt er hier en daar nog steeds lichte glooiingen langs het fietspad te zien zijn. Op allerlei plekken was door de Duitsers ook prikkeldraad gespannen, met behulp van de typerende paaltjes die op sommige plekken langs de Westerweg nog steeds in gebruik zijn.

Mechanische kunsthaas

Opvallend is de ovaal (10) die te zien was in het verlengde van de Kerkelaan, linksboven op de foto, naast huize De Egelshoek (11). De echte kenners weten dat hier enkele jaren voor en in de oorlog een windhondenrenbaan is geweest, waar ook wel eens wielerwedstrijden op werden gehouden. De bekende wielrenners Jan Derksen en Jan Pronk, allebei (later) wereldkampioen op de baan en in Heiloo woonachtig (geweest), hebben daar nog geracet.

Windhonden werden lange tijd voor de jacht gehouden. Zij kunnen achter een levende prooi aanjagen, en door hun snelheid zijn ze in staat om konijnen en hazen te vangen. Het was echter verboden om een windhond te gebruiken voor de jacht, regelmatig werden eigenaren die met hun hond in het jachtveld liepen bekeurd wegens stroperij.

Vanwege hun snelheid was het interessant om de honden te laten racen. Ze zijn sneller ‘dan ‘s werelds meest beroemde wielrenners, paarden en hardloopers’. In 1910 vond de Amerikaan Owen Smith de ‘mechanische kunsthaas’ uit, een pluizige bol die door middel van een ingenieuze techniek over de renbaan werd getrokken. Op deze manier konden de honden, die achter de haas aanrenden, binnen de baan gehouden worden en een eerlijke race lopen. De windhondensport werd in sommige landen heel populair, met name daar waar erop gegokt kon worden. Ook in Nederland waren er liefhebbers die de greyhounds, afghanen en whippets voor de hobby hielden. En omdat de windhonden veel moeten rennen voor hun gezondheid, werden in Nederland al snel races gehouden.

Polygoonjournaal

Zo ook in Alkmaar, waar in 1936 de ‘Noordhollandsche Windhonden Renvereeniging’, later de ‘Alkmaarsche Windhonden Renvereeniging’ (AWRV) werd opgericht. Initiatiefnemer was J. Wortel aan de Nieuwlandersingel, een bekend windhondenfokker. De honden werden getraind in Heiloo op het sportterrein aan de Kennemerstraatweg. Af en toe werden wedstrijden georganiseerd, bijvoorbeeld in 1937 op het AFC-terrein, toen nog aan de Westerweg achter café Sportlust. Het streven was om over een echte renbaan te beschikken en toen in 1938 een stuk land gehuurd kon worden van boer Mooij, aan het einde van de Kerkelaan, werd die kans direct gegrepen. Er werd een mooie ovale baan van 350 meter aangelegd, met oplopende bochten, waardoor de honden op topsnelheid (ruim 60 km!) de bochten konden nemen. Een echte geluidsinstallatie maakte het geheel compleet. De baan bleek een van de snelste van Nederland te zijn, regelmatig werden er nationale wedstrijden gehouden, met soms wel vijftig deelnemende honden en achthonderd bezoekers. De Heilooër voorzitter, H.J. Lizé, reikte de prijzen uit, waarna het in de Rustende Jager nog lang onrustig bleef…

Bij de wedstrijden op Hemelvaartsdag 2 mei 1940, een week voor de inval van de Duitse legers, was zelfs het Polygoonjournaal aanwezig om filmbeelden te maken van de race. De film is bewaard gebleven. We zien de honden in het starthok, vervolgens rennen ze over de baan met enkele hindernissen. Op de achtergrond zien we de nabijgelegen boerderijen en in de verte de duinen. Mooi is te zien hoe de haas wordt voortgedreven, handmatig met behulp van een omgebouwde fiets. Enkele stills uit die film zijn hier opgenomen, het hele filmpje kan bekeken worden op website van Instituut Beeld & Geluid. 

Belieslaan

Heel lang heeft de renbaan niet bestaan. Het lijkt erop, dat de baan na 1943 niet meer gebruikt werd. Na de oorlog organiseerde de AWRV ook nog races, maar die vonden plaats op verschillende sportparken in de regio. Het is dus eigenlijk een klein wondertje dat er nog een luchtfoto bestaat waardoor we nu bewijs hebben van het bestaan van de renbaan en precies weten waar die gelegen heeft: naast huize De Egelshoek, waar nu ten zuiden van de Belieslaan (toen nog de ‘Verlengde Kerkelaan’) een vijver ligt en ten noorden van de Belieslaan een parkeerplaats is. De Belieslaan loopt dus precies over het midden van de toenmalige baan.

Wie weet duiken er nog foto’s op van de wedstrijden of de baan, anders zijn deze luchtfoto en de filmbeelden van Polygoon alles wat is overgebleven van de windhondenrenbaan van Heiloo.

Door Paul Post
Regionaal Archief Alkmaar