Een weerspiegeling van het leven
(Alle afbeeldingen in deze blog komen uit de collectie van het Regionaal Archief Alkmaar en hebben een CC-0 licentie)
Het leven van de Alkmaarse familie De Lange, met de vele notarissen, advocaten, artsen, bestuurders en ondernemers in de achttiende, negentiende en twintigste eeuw, trekt aan de onderzoeker voorbij als je de inventaris van het familiearchief De Lange openslaat. Het is een archief dat tot in de kleinste details het persoonlijke en publieke leven van familie openbaart en de onderzoeker ver terugwerpt in de tijd.
Zo rest van het echtpaar Pieter de Lange 1860-1939) eigenaar en directeur van twee zeepziederijen en Cornelia Henderika Tigler Wybrandi (1859-1941) een indrukwekkende hoeveelheid archivalia. Cornelia schreef tussen 1897en 1923 zeventien aantekenboekjes vol over zaken van persoonlijke aard en de huishouding. Ook in een deel van haar meer dan dertig kasboekjes en agenda’s, die lopen van 1886 tot 1927 zijn uitgebreide aantekeningen te vinden. Ze hield reisjournaals bij, schreef over de opvoeding van haar kinderen en bewaarde bijna vijfduizend brieven van familie en vrienden over de periode 1877 tot 1942. Ook haar publieke leven (zij was o.a. voorzitster van de Alkmaarse afdeling van de Vereniging voor Verbetering van de Vrouwenkledij en regentes van het Burgerweeshuis) komt in het archief ruim aan bod. In 1999 werd door Elisabeth Polman voor haar scriptie over de positie van het geslacht De Lange binnen het milieu van Alkmaar vanaf de zeventiende eeuw, rijkelijk uit dit archief geput. In 2001 werd de scriptie verwerkt tot een artikel voor een themanummer van het tijdschrift ‘Oud Alkmaar’ genaamd ‘Van goeden huize’.’
Cornelia werd in 1859 in Leeuwarden geboren als dochter van een welgestelde olieslager. Op 10 mei 1886 trouwde ze Pieter, nadat het paar zich op 31 december 1884 had verloofd. Van de huwelijksfeesten, die duurden van 5 tot 10 mei, getuigt een dik pak documenten. Zo vond op woensdagavond 5 mei de ‘Ondertrouwpartij’ plaats waarbij orkest, fanfare, welkomstliederen, de polonaise en café chantant de revue passeerden. In het ‘Reglement’ van de avond luidde artikel 3: ‘aan allen wordt opgedragen de conversatie opgewekt te houden, zij mag vooral niet uitgaan als een nachtkaars’, artikel 7: ‘het is ten strengste verboden elkaars borden, lepels of vorken te gebruiken’ en artikel 10 ‘het is verboden gedurende de maaltijd elkaar te kussen of verliefde blikken toe te werpen.’ En in het ‘Pantoffellied’ zongen de vrouwen de mannen toe: ‘Ja die mannen, die tirannen, moeten zwichten voor den slof, voor ons beven, heel hun leven, voor ons buigen door het stof’ waarop de mannen antwoordden: ‘wij krijgen met het grootst gemak, de dames onder onze plak, wij hanteren met veel lof, en behendigheid den slof‘, om gezamenlijk te concluderen ‘In geen huw’lijk in dit land, heeft man of vrouw de bovenhand, zij delen samen hunne macht, en daarin juist zit hunne kracht’. Er volgden nog dagen vol feestelijkheden en activiteiten waarna op 10 mei zowel het burgerlijk als het kerkelijk huwelijk werden gesloten. Het echtpaar kreeg drie kinderen: Pieter Willem (1887-1990), Nelly (Petronella Jacoba 1890-1934)en Klaas (1895-1978) en zou uitbundig zowel het koperen als zilveren huwelijksfeest vieren.
Cornelia noteerde tijdens haar leven vrijwel alles wat haar opviel, wat haar overkwam of bezighield. Zo staat genoteerd in een piepklein dagboekje, dat op 23 september 1898 de eerste ‘goede appel’ van de boom gevallen was, dochter Nelly op 30 september last kreeg van wintervoeten en op 7 februari 1909 ‘pa en Nelly’ voor het eerst een snor bij de toen veertienjarige Klaas hadden opgemerkt.
Ook tragedies komen onweerlegbaar uit de documenten naar boven. Zo overleed op 15 oktober 1934 dochter Nelly op 44-jarige leeftijd aan tuberculose. De brieven die haar ouders van meelevende familie en vrienden gedurende het ziekteproces en na het overlijden ontvingen, weerspiegelen de betrokkenheid van hun directe omgeving bij het lot dat het gezin trof. Nelly, doctor in de Engelse taal- en letterkunde en geliefd lerares Engels aan het Lyceum voor meisjes in Rotterdam, stierf in Alkmaar, waar zij de laatste weken van haar leven in de slaapkamer van haar ouders aan Langestraat 48 werd verpleegd. Het archief herbergt een kleine, geopende envelop, gericht aan haar ouders, waarop in de hoek linksonder staat geschreven ‘alleen openen in geval van overlijden’. Het bevat een hartverscheurend briefje waarin Nelly de hoop uitspreekt dat haar ouders het bericht nooit zouden hoeven lezen, maar waarin ze hen dankt, troost en geruststelt met de woorden dat zij, alhoewel ongetrouwd en kinderloos, de liefde in haar leven wel degelijk had gekend en schrijft dat een Engelsman, Douglas, een kunstenaar, meer voor haar betekende dan zij een ieder had doen denken.
Door Annemarie Ettekoven