Vrouwenvereniging Tesselschade-Arbeid Adelt
Bijna anderhalve eeuw bestaat de Alkmaarse afdeling van de Algemene Nederlandse Vrouwenvereniging Tesselschade-Arbeid Adelt. Wat doet Tesselschade-Arbeid Adelt en voor wie? Tijd om stil te staan bij een vereniging waarvan het beeld van exclusieve damesclub waar de tijd heeft stil gestaan inmiddels behoorlijk achterhaald lijkt.
De Algemene Nederlandse Vrouwenverenging Arbeid Adelt werd op 17 oktober 1871 opgericht in Den Haag door feministe Betsy (Christina Elizabeth) Perk (1833-1906). Zij verdiepte zich in het lot van in financiële moeilijkheden geraakte, alleenstaande vrouwen uit ‘betere’ kringen. Het was het tijdperk dat meisjes van opleidingen werden uitgesloten en bij uitblijven van een huwelijk of na het overlijden van de echtgenoot, financieel in de knel kwamen en veelal een beroep moesten doen op steun van hun familie. Werken was voor deze vrouwen immers ‘volstrekt ongepast’. Perk beoogde:
“de arbeidszin onder de vrouwen te kweken(…) sluimerende talenten wakker te schudden, zowel bij de bemiddelde als de onbemiddelde vrouw, teneinde voor de eerste, vooral in ongehuwde staat, langzamerhand een werkkring te ontsluiten overeenkomstig haar aanleg en voor de laatste behulpzaam te zijn om in eigen onderhoud te voorzien.”
Arbeid Adelt bood vrouwen de kans tegen een eerlijke vergoeding borduurwerk te vervaardigen dat de vereniging vervolgens op bazaars voor hen verkocht. Dit klassieke handwerk voldeed aan strenge kwaliteitseisen. Daarnaast werden ledencontributie, legaten en donaties aangewend om handwerkonderwijs op school te stimuleren, beroepsonderwijs voor vrouwen op te zetten en hen financieel te steunen bij het volgen van een opleiding.
Een half jaar na oprichting kwam Perk in conflict met bestuur en leden over de vraag of handwerksters hun werk anoniem dan wel onder hun eigen naam voor verkoop zouden inzenden. Werken was in Perk’s ogen geen schande en zij propageerde dan ook de verkoop onder eigen naam. De strijd liep dermate hoog op dat freule Jeltje de Bosch Kemper (1836-1916), voorstander van anonimiteit, zich met medestanders van ‘Arbeid Adelt’ afscheidde en de bijna identieke Algemene Vrouwenvereniging ‘Tesselschade’ oprichtte, genoemd naar dichteres en kundig handwerkster Maria Tesselschade (1594-1649). Pas in 1953 zouden beide verenigingen weer samensmelten tot de Algemene Nederlandse Vrouwenvereniging Tesselschade-Arbeid Adelt’ (TAA).
Na deze richtingenstrijd doken vanaf 1872 overal in het land afdelingen op van enerzijds ‘Arbeid Adelt’ en anderzijds ‘Tesselschade’, de laatste ook in Alkmaar. Hun afdelingsarchiefje over de periode 1872 tot 1997 is bewaard gebleven en berust in het Regionaal Archief Alkmaar. Helaas restten uit de eerste tien jaar van deze afdeling geen notulen: de oudste verslagen van het bestuur dateren van 8 februari 1882. Die woensdag kwamen op Langestraat 61, het huis van voorzitster en predikantsweduwe Maria Schoehuizen de volgende dames bijeen: Johanna S.C.M. van Pabst Rutgers echtgenote van burgemeester Archibald Maclaine Pont, Sara J.G. Havelaar getrouwd met een rechter van de arrondissementsrechtbank en Margaretha P.de Lange weduwe van notaris Abraham P. de Lange. Zij uitten hun teleurstelling over het gebrek aan interesse van Alkmaarse vrouwen die als handwerkster wilden werken waardoor er nauwelijks werk verkocht kon worden. Ook het ledental stelde de dames teleur. Twee jaar later stond het er aanzienlijk beter voor: er waren toen 72 leden die samen 126 gulden aan contributie betaalden. De inkomsten uit verkochte handwerken bedroegen 236 gulden. Landelijk waren in 1886 zo’n 34 afdelingen actief. Kwam bij een afdeling geen aanvraag tot het vergoeden van een studie binnen (wat in Alkmaar vaak het geval was), dan vielen die gelden toe aan de landelijke pot waarmee bijvoorbeeld in 1886 een Lochemse dame de mogelijkheid werd geboden een muziekstudie in Parijs te bekostigen en voor een Haags ‘onbemiddeld meisje’ een opleiding tot bloemist werd betaald. De eerste decennia steunde Tesselschade vooral vrouwen bij kunstzinnige vorming als piano- en zangstudies. Maar ook werd een opleiding tot kinderjuffrouw opgezet, en scholing als apothekersassistente, schooljuffrouw en doktersassistente georganiseerd.
In 1993 vermeldde het landelijk jaarverslag 37 afdelingen, 500 handwerksters, 132 ondersteuningen bij studiefinanciering en 11000 leden. In 2018 waren er landelijk 5832 leden verspreid over 25 afdelingen waarbij zes winkels door vrijwilligers continu draaiende werden gehouden en 200.000 euro studiegeld werd verdeeld onder 135 vrouwen.
Vereniging Tesselschade-Arbeid Adelt biedt ook vandaag de dag financiële handvatten aan vrouwen die om welke reden dan ook (‘Elck syn waerom’) zelf niet over middelen beschikken om een studie te betalen: vluchtelingen met verblijfsstatus, herintreders, studenten zonder familie of zij die na een scheiding financieel aan de grond zitten. Een van de voorwaarden was en is dat de gekozen opleiding zicht biedt op economische zelfstandigheid. In feite bedacht Betsy Perk in 1871 de voorloper van het thans alom bekende microkrediet.
De landelijke Vereniging Tesselschade-Arbeid Adelt bestaat In 2021 honderdvijftig jaar. Afdeling Alkmaar bereikt deze mijlpaal een jaar later.
Zie voor meer informatie de website van Vrouwenvereniging Tesselschade-Arbeid Adelt.
Door Annemarie Ettekoven