Borstelfabriek TEBA in Heerhugowaard
Het verhaal begint ergens rond 1919 in het borstelfabriekje van Cornelis Bots in de Alkmaarse Herenstraat. Hij maakte daar al jaren kwasten en borstels, met als specialiteit de ‘prima Engelsche Straatbezem’. Zijn achterbuurman J. Groot had in zijn machinefabriekje aan de Kooltuin een ‘melkbussen-reinigingsmachine’ uitgevonden, waarvoor Bots de borstels leverde. Melk werd in melkbussen vervoerd en de bussen werden dagelijks grondig met de hand gereinigd. Door de uitvinding van Groot werd dit arbeidsintensieve en zware werk een stuk makkelijker. Bots was blijkbaar de zakelijkste van de twee, want hij nam de verkoop van de machines voor zijn rekening.
Na het overlijden van Bots in 1943 werd het bedrijf voortgezet onder de naam ‘Technische Borstelfabriek v/h C. Bots’. Rond 1950 betrok men een groter pand aan Spanjaardstraat. Naast de zuivelindustrie werden ook borstels geleverd aan de verwarmings- en textielindustrie, brouwerijen en wegenbouw. Halverwege de jaren vijftig kwam er een nieuwe eigenaar, de Zeeuw Krijn Noels. Hij was het die de naam TEBA (Technische Borstel- en Apparatenfabriek) ging gebruiken: er werden namelijk ook veegmachines geproduceerd. De fabriek groeide door, en in 1961 werd een modern kantoor met een flinke bedrijfshal voor vijftig man geopend aan de Nijverheidsstraat in Heerhugowaard (nu Bo-Rent). Het was het eerste bedrijf in het eerste industrieterrein van Heerhugowaard, het gebied tussen de spoorweg en de Westerweg (N242). Meerdere bedrijven, zoals Van Belt’s plasticfabriek en een broodfabriek, volgden snel.
Noels ontpopte zich als echte uitvinder, en haalde in 1962 het landelijke nieuws met de uitvinding van een kunstskibaan. Vier jaar lang had Noels in het geheim gewerkt om een skibaan te maken van borstels. Hij had eerder een slijtvaste en weersbestendige kunststof toegepast in borstels, en bedacht dat dit ook een mooie ondergrond zou zijn voor een kunstskibaan. Een kleine proefbaan werd aangelegd naast de TEBA-fabriek. ’s Avonds en in het weekend, als de fabriek dicht was, werd er druk geëxperimenteerd. Zoon Co Noels en zelfs burgemeester Molleman maakten de proefafdalingen. Toen Noels naar buiten trad met zijn vinding volgden al snel de bestellingen voor skibanen. De eerste werd in 1963 in Hilversum geopend en tot in Amerika en Australië werden zijn banen geplaatst. Niet alleen was er geen sneeuw meer nodig, maar ook mensen die het zich niet konden veroorloven om naar de wintersport te gaan, konden nu skiën. En er kon gesleed worden, vele jonge Heerhugowaarders zijn daar de baan afgegleden in plastic bakjes.
De kleine proefschans in Heerhugowaard werd in juni 1964 vervangen door een 14 meter hoge skibaan, op het terrein waar nu de Kwikfit is gevestigd. Het was op dat moment de grootste kunstskibaan van Europa. Pers, radio, film en tv waren dan ook bij de opening aanwezig. Al snel was er een grote groep mensen die leerde skiën op borstels en een skivereniging (Il Primo) werd opgericht. Op verzoek van de leden werd er zelfs een klein springschansje toegevoegd.
Kort na de borstelbaan had Noels weer een nieuwigheid: een kunstijsbaan van plastic. Achter de skibaan werd in 1965 een kunstijsbaan gelegd, waar je op noren voorzien van kleine, geslepen wieltjes, je rondjes kon rijden. De baan werd geopend door de Nederlandse kernploeg, en onder toeziend oog van vele Heerhugowaarders reden schaatsers als Ard Schenk, Kees Verkerk en Peter Nottet hun rondjes. Zie filmpje onderaan deze pagina. In de krant schreef men dat bij de wedstrijdjes de schaatsers wonnen die ‘beschikten over het meeste lef en er niet tegenop zagen wat duwtjes uit te delen’. Het leek blijkbaar meer op shorttrack dan op langebaanschaatsen. De schaatsers vonden het dan ook een leuke baan voor recreatie, maar niet voor wedstrijdrijders. Kees Verkerk viel het op dat het niet zwaarder schaatste dan echt ijs. Ard Schenk was ook wel tevreden en Egbert van ’t Oever zei: ‘Het gaat lekker op dit plastic’. Maar het was wel even wennen, of zoals een schaatster het kort omschreef: ‘Gezond ijs kraakt’.
De baan in Heerhugowaard werd geen succes. Door de wind werden de lange plastic banen die de ondergrond vormden omhoog gedrukt, wat gevaar opleverde voor de schaatsers. De bezoekers bleven weg, Noels plannen voor een 400 meter baan verdwenen in de koelkast en in 1967 sloot de baan. Ook de skibaan redde het niet. Na een conflict vertrok de vereniging Il Primo in 1969 naar Bergen, waar ze een eigen borstelbaan aanlegden. De klandizie van de baan in Heerhugowaard liep daarna terug en in 1971 werd de skibaan vanwege ruimtegebrek afgebroken.
Noels bleef intussen bezig met nieuwe uitvindingen. Zo lanceerde hij in 1965 de ‘plastic bungalow’, een bouwpakket dat hij zelf een ‘soort Lego’ noemde. Er werden direct tientallen verkocht door heel Nederland en naar het buitenland. De bungalow bevatte een woonkamer en drie slaapkamers, een douchecel en keuken, in totaal 135 m2 voor 25.000 gulden. En voor 5.000 gulden meer kwam er nog een garage bij!
Noels succesvolste product was misschien wel de in 1971 ontwikkelde borstelmat. Hij haalde er niet de landelijke pers mee, maar commercieel gezien was het een voltreffer. We kunnen dan ook zeggen, dat inmiddels veel meer voeten over de matten van Noels zijn gegaan, dan schaatsen of skies over zijn eerdere uitvindingen!
Door Paul Post