‘Hevige straatgevechten in Castricum en Uitgeest’

Oktober 1951 stond in het teken van een enorme militaire herhalingsoefening in Noord-Holland. De laatste drie dagen van de oefening werden in de polderweilanden tussen Castricum, Limmen en Uitgeest gehouden. Er werd naar een ware apotheose toegewerkt.

In de Alkmaarsche Courant van donderdag 18 oktober 1951 staat een groot artikel over de gebeurtenissen. In een kolommenlang en prachtig geschreven verslag neemt de journalist ons aan de hand en laat ons, lezers van nu, wegfantaseren naar vervlogen tijden van dienstplicht, vaderlandsliefde, jeeps, brenguns, luchtlandingstroepen, slapen onder de sterrenhemel, brullende Harley-Davidsons en scheurende straaljagers.

soldaten in het veld  oefening van soldaten

De dorpen Castricum en Uitgeest waren in deze jaren doorgaans erg vredig, maar niet in oktober 1951. Eén bataljon militairen, voor de gelegenheid de “Blauwe Partij” genoemd, had als taak beide dorpen te beschermen tegen de aanval van twee andere bataljons. Deze bataljons waren van de “Rode Partij” en zij marcheerden met hoge snelheid richting Limmen nadat ze eerder bij Den Helder waren geland. De Blauwen in Castricum en Uitgeest waren al sinds de ochtend in alarmtoestand. Overal in de dorpen zag men soldaten lopen op zoek naar een goede stelling. Bij de spoorwegovergang van Castricum werd in het tuintje van het bureau van de Rijkspolitie een zware mitrailleurpost ingericht. Type brengun. ‘Midden voor de overgang stond een gigantische brigadier, met een voor-oorlogs kasteleins-voorkomen die luide verklaarde de spoorbomen te zullen sluiten als de vijand naakte. Hij droeg het blauwe hart op de rechte plaats en keek iedereen argwanend aan.’
Natuurlijk stonden alle inwoners van Castricum en Uitgeest aan de blauwe kant; dit waren tenslotte de verdedigers der dorpen, maar toen de rode vijand de dorpen vroeg in de ochtend binnenkwam verdween de partijdigheid als sneeuw voor de zon. Hier viel misschien een mooi slaatje uit te slaan! Winkels waren voor zeven uur al geopend en menig militair genoot van een kopje thee met gevulde koek dat hem over de vensterbank werd aangeboden door de bewoners. Voorbijkomende jeugd, op weg naar school, smeekte de soldaten toch alstublieft met schieten te wachten tot na het middaguur aangezien ze dan vrij was.
Tegen tien uur in de ochtend braken de gevechten los in Castricum toen de Roden en de Blauwen elkaar ontmoetten bij de spoorwegovergang. Mitrailleursalvo’s ratelden tussen doffe knallen van het antitankgeschut, afgewisseld door luide explosies van mortieren. ‘Een blauwe sergeant riep luide om een scheidsrechter. Hij had met zijn mortiersectie de spoorbaan subiet onder vuur, maar die “rot-Rojen” liepen ondanks dat gewoon door! De scheidsrechter kwam en maakte met een gehandschoende wijsvinger een aantal doden.’ Het mocht echter niet lang baten. De roden rukten verder op en Castricum viel. Snel daarna zat café Meijer vol met Roden om de Blauwen te ontwapenen en te registreren. Én natuurlijk om alle oorlogsellende te vergeten onder het genot van een kopje koffie of een Coca Cola.

gecamoufleerd stuk antitankwapen  tentenkamp

De verovering van Uitgeest werd anders aangepakt. Te midden van de troepen in de weilanden stond een Belgische radiowagen die contact onderhield met het vliegveld van Brussel. Luchtsteun voor de Roden werd gevraagd, en toegezegd. De lokale bevolking kreeg dit via de Uitgeester burgemeester te horen. Deze was door alle uitzonderlijke toestanden bijzonder in zijn nopjes (hij had zelfs vergelijkbaar met de Castricumse scholieren ‘aan de commandant van de oefeningen gevraagd om – als ’t eventjes kon – wat straatgevechten binnen zijn veste te leveren’). Honderden nieuwsgierigen stroomden uitgelaten samen. Tegen het middaguur vlogen met oorverdovend geloei twee Gloster Meteor straaljagers over. Niet lang daarna gevolgd door een drietal brommende Belgische Dakota’s. En wat het publiek toen zag! Tientallen paratroepers sprongen uit de kisten, daalden aan parachutes naar beneden en ploften, tussen de koeien, in het weiland. Snel zochten de mannen dekking in greppels en struikgewas. De versterking van de Roden was gelukt, de Blauwe verdedigers van Uitgeest konden hun borst natmaken.

Spoedig trokken de Roden al schietend het dorp binnen. Het gehele dorp raakte danig in de war. Jeeps reden met hoge snelheid over de wegen en door de straten. Met zogenoemde “nevelbussen” werd een dicht rookgordijn opgetrokken. ‘Er vallen schoten en geschreeuw weerklinkt. Overal doemen soldaten op uit de nevel. Ze hebben zwarte strepen over het gelaat en takjes in hun helmen…. Bij het station wordt hevig gevochten. Er ligt een spervuur over het kruispunt en de weg zit potdicht van de nevel… het geknetter der schoten is hier oorverdovend. De auto’s durven slechts langzaam te passeren. Het gehele dorpsleven is ontwricht. Voor het raam van de barbier ziet men het half ingezeepte gezicht van een baardige heer, wie het te machtig wordt. De kapper zelf staat op de stoep. Ieder heeft zijn werk in de steek gelaten. Daar lopen waarachtig vier bakvisjes giechelend met de aanvallers mee!.....’ Hier verlaten we helaas het mooie verslag dat nog enige tijd boeiend verder gaat. Om een lang verhaal kort te maken; uiteindelijk raakte Uitgeest, net als eerder die dag Castricum, in handen van de Roden.

54 Belgische paratroepers  gelande paratroeper

Het o zo mooi geschreven artikel uit de pen “van onze speciale verslaggever”, beschrijft op een zeer beeldende manier het strijdtoneel. Het stuk wordt echter niet geïllustreerd met foto’s. Dat hoeft eigenlijk ook niet aangezien het verhaal ons meeneemt op een wijze dat alles zich realistisch maar ook wel wat grappig, afspeelt voor ons geestesoog. Een verhaaltechniek die op veel terreinen in de huidige tijd langzaam aan het verdwijnen is. Het Regionaal Archief beheert jammer genoeg ook geen foto’s van deze bijzondere dag, maar bij toeval werden enkele glasnegatieven bij het Nationaal Archief te Den Haag aangetroffen. Ze zijn destijds door persfotograaf Van Duinen gemaakt voor het Algemeen Nederlands Fotobureau (ANEFO). We zien de Roden en de Blauwen vlak voordat de gevechten losbarstten. Niets van de spectaculaire schermutselingen zelf. Toch een mooie serie om vandaag te tonen. Beelden van de surrealistische militaire oefening van oktober 1951, inclusief de adembenemende luchtlanding.

Door Jesse van Dijl

test