De tyrannie die ons hart doorwondde is verdreven

Precies 75 jaar geleden capituleerde het Duitse leger, op zaterdag 5 mei 1945. Nederland was vrij. De Vrije Pers en De Vrije Alkmaarder, illegale kranten opgericht door de ondergrondse, beschrijven uitgebreid hoe de bevrijding van Alkmaar verliep. Het bericht van de capitulatie van de Duitse troepen sijpelde al snel door tot in deze contreien, maar er heerste veel verwarring. Er liepen nog gewapende Duitse soldaten door de stad en de Geallieerde bevrijders waren nog afwezig.

Pas toen de vlag uitging bij het Politiebureau en de klokken van de Waagtoren luidden, ging de driekleur overal uit en durfden de gezichten “zich eindelijke te ontspannen”. Het verzet kwam bovengronds. Illegale krantjes werden legaal en de “jongens van de B.S.” verschenen openlijk op de straten. Het Eerste Canadese Leger trok 7 mei Noord-Holland binnen. Op 8 mei arriveerden de bevrijders eindelijk in de stad. De Brits-Canadese Tweede Divisie reed via de Kennemerstraatweg vanuit Heiloo Alkmaar binnen.

Verdriet

De bevrijdingsdagen waren een periode van uitzinnige vreugde, maar ook van verdriet en van verwarring. Vlak na de bevrijding vielen er in de chaotische situatie nog doden. In Alkmaar kwamen Jan Baas (19 jaar) en Jan Smit (29 jaar) om bij een schietpartij tussen de nog bewapende Duitse soldaten en een ongewapende patrouille van de Binnenlandse Strijdkrachten. Een derde B.S.-lid Piet Sijm, raakte zwaargewond, maar overleefde de beschieting. 

Er heerste onzekerheid over het lot van degenen die te werk waren gesteld in of afgevoerd waren naar Duitsland en (nog) niet waren teruggekeerd. De familieleden en vrienden van de mensen die zijn omgekomen als burgerslachtoffer, in militaire dienst, als gevolg van actief verzet of vervolging, hadden weinig ruimte voor vreugde. De Rode Kruislijsten die in het Alkmaarse Stadhuis verschenen, gaven blijk van het ijzingwekkende lot van de joodse gemeenschap. Slechts 63 van de 213 joodse burgers overleefden de oorlog. Voor degenen die een geliefde hadden verloren tijdens de bezettingsjaren stonden de bevrijdingsdagen vooral in het teken van verdriet.

Vrijheidsfeesten

Maar aan de oorzaak van het leed, de Duitse bezetting, was een einde gekomen. Dat werd ondanks alles gevierd. De uit ballingschap teruggekeerde burgemeester Kinschot en Geallieerde bevrijders werden uitbundig onthaald. De militairen en hun wagens werden bedolven onder enthousiaste mensenmassa’s en de jongelui verzamelde handtekeningen van de bevrijders. In de avond van de intocht werd er een zangdienst gehouden in de Grote Kerk van Alkmaar. Toen de verduisteringsvoorschriften werden opgeheven, werden er vreugdevuren gestookt van het nu overbodige verduisteringsmateriaal.

In de meidagen van 1945 werd er dus al feestgevierd. Maar de officiële bevrijdingsfeesten vonden pas plaats op en rond koningin Wilhelmina’s 65ste verjaardag op 31 augustus. Zo was er tijd om de directe nasleep van de oorlog op te vangen. De eerste verjaardag die de koningin na haar ballingschap weer op vaderlandse bodem kon vieren, ging dus hand in hand met de bevrijdingsfeesten. Over die feesten in Bergen schreef de Duinstreek: “Als kind’ren van één Huisgezin vierden groten, kleinen, grijsheid, jeugd, het grote feest van Oranje en Vrijheid.”

Tijdens de feesten, die vaak meerdere dagen duurden en maanden voorbereidingstijd hadden gekost (het Langedijker Oranjecomité verstuurde op 11 mei al de uitnodiging voor de eerste feestvergadering), waren allerlei activiteiten georganiseerd. Op veel plekken, zoals Alkmaar, Castricum, Bergen, De Rijp en Langedijk werden historisch-allegorische optochten georganiseerd. Onder begeleiding van muziek trokken allerlei thema-wagens door de steden en dorpen, die onderwerpen uit de Nederlandse historie en de oorlog uitbeeldden. Voor de optocht in Langedijk schreven zich deelnemers in met onderwerpen als ‘Romeins veldheer te paard’, ‘Watergeuzen’, ‘Hoera, ik leef nog’ en ‘bonnenmeisjes’. In Bergen werd de eerste prijs voor de paren gewonnen door een bijdrage met de titel nieuwsgierig makende titel ‘Kledingnood’.

Naast optochten werden er feestavonden en (gemaskerde) bevrijdingsbals georganiseerd door de comités en buurtverenigingen. Er klonk muziek door de straten en werden er sportwedstrijden en kinderspelen gehouden. Daar kwamen spelletjes voorbij als “aardappel wegdragen op een houten lepel”, ezeltje-prik en hindernislopen. En er waren lekkernijen als limonade en chocolade. Paarden werden van stal gehaald voor het ringsteken en harddraverijen, straten en etalages werden versierd met vlaggen en bloemen. Er waren theateroptredens (zoals Plant de Meiboom in Alkmaar), Oranjegezinde straatnamen werden in ere hersteld en er werden vreugdevuren gestookt.

Maar ook tijdens deze feestelijkheden waren er herdenkingsmomenten. De gevallenen werden geëerd in toespraken en met gezangen. Voetbalclubs hielden momenten van stilte voor gevallen leden. In Langedijk werd een oorlogsmonument onthuld voor de gevallen burgers, waarop ruimte werd vrijgelaten voor op dat moment nog onbekende namen. De Bergenaren legden een krans voor de gevallenen bij de pas geplaatste vrijheidsboom in het Van Reenenpark. Vreugde en verdriet gingen hand in hand.

Door Lisette Blokker

Meer weten?

• In het aprilnummer (2020) van de 'Oud Alkmaar', het tijdschrift van de Historische Vereniging Alkmaar is een uitgebreid artikel verschenen over de bevrijding van Alkmaar, geschreven door Gerrit Valk. Ook bij andere historische verenigingen wordt dit jaar veel aandacht besteed aan de bevrijding.
• Meer afbeeldingen van de bevrijdingsdagen in het werkgebied van het Regionaal Archief zijn hier te vinden. Bijvoorbeeld een serie prentbriefkaarten waarop De Rijp is te zien tijdens de bevrijdingsfeesten en de foto's door P.J. Bosman.
  
• Vier Alkmaarse artsen maakten een film van de bevrijdingsdagen in Alkmaar. Die film is hier te zien op het YouTubekanaal van het Regionaal Archief. Een filmpje over archiefstukken die te maken hebben met de bevrijding kunt u via deze link bekijken.
• In de Collectie Documentatie Tweede Wereldoorlog van het Regionaal Archief, zijn veel illegale krantjes (en andere oorlogsbronnen) online te bekijken. Bijvoorbeeld De Vrije Pers.
• Er is veel geschreven over de bevrijdingsdagen in het werkgebied van het Regionaal Archief. Via de catalogus van onze bibliotheek ziet u welke titels er zijn verschenen. De boeken of artikelen zijn te raadplegen (of te lenen) via de studiezaal van het RAA.
• In de krantenviewer van het Regionaal Archief zijn kranten op term doorzoekbaar. Onder andere De Duinstreek vanaf 1945 en de Vrije Alkmaarder, waarin veel informatie over het verloop van de bevrijdingsdagen en bevrijdingsfeesten is te vinden. Als een zoekactie wel resultaten geeft, maar de resultaten worden vaag/geblurd weergegeven, betekent het dat er nog auteursrechten op de pagina rusten. De pagina kan dan in de studiezaal van het Regionaal Archief worden bekeken, of u kunt navraag doen via Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken.