In erfgoedinstellingen en privécollecties door heel Nederland worden ze bewaard: de prenten, tekeningen en schilderijen van Abraham Rademaker (Lisse, 1676/’77 – Haarlem, 1735). Hij legde honderden Nederlandse kastelen, ruïnes, kerken, steden, buitenplaatsen, waterwegen, (fantasie)landschappen en tuinen vast. Zijn werk vond gretig aftrek en raakte wijdverspreid. Daarom is het honderden jaren later nog op veel plaatsen terug te vinden.
Ook in het Regionaal Archief worden tientallen van zijn tekeningen bewaard: ‘gesigten’ van Alkmaar, Petten, Akersloot en Sint Pancras, de ruïnes van de abdij en het kasteel van Egmond, de ruïnekerk van Bergen, de toen al verdwenen of vervallen kastelen van Alkmaar en Oudorp (de Middelburg, Nieuwburg en Torenburg) en nog veel meer.
Rademaker was een bekende en enorm productieve kunstenaar. Hij legde zich vooral toe op het maken van topografische tekeningen en prenten. Die waren erg populair. Rademakers werk kon kant-en-klaar gekocht worden, maar hij werkte ook op bestelling. In de late achttiende eeuw, toen de Romantiek zijn opmars maakte, werden vooral de honderden door hem afgebeelde kastelen en ruïnes populair.
Rademakers prenten werden los verkocht, maar verschenen ook vaak in drukwerkjes of in topografisch-historische boeken. Dat gebeurde ook nog na Rademakers overlijden. Zo verscheen in 1736 het prachtige prentenbroekje Alle de voornaamste gesigten van de wydberoemde stad Alkmaar geleegen in de provintie van Holland, vertoont in één en twintig afbeeldingen. Op die eenentwintig afbeeldingen is Alkmaar te zien zoals Rademaker de stad “naar het leven” getekend zou hebben. Rademakers tekeningen werden in koper gegraveerd door Leonardus Schenk (1696-1767), die het boekje ook uitgaf. Schenk voorzag elke prent van een Nederlands- en Franstalig onderschrift.
Het bekendste boek waarbij Rademakers werk verscheen is waarschijnlijk het Kabinet van Nederlandsche en Kleefsche Oudheden (acht delen, 1709-1803, onder andere aanwezig in het Regionaal Archief). Auteurs Matthaeus Brouërius, R.G. van Nidek en Isaak le Long beschreven daarin honderden locaties en gebouwen. Daarbij horen ook zo’n driehonderd ‘Printtafereelen’, die door Rademaker werden gemaakt. In veel uitgaven van de Oudheden werden de prenten overigens op losse bladen gedrukt. Die konden apart van de teksten worden aangeschaft.
In sommige uitgaven van de Oudheden, zoals die van Abraham Blussé en zoon uit Dordrecht (1770), zijn Rademakers prenten wel direct in het boek gevoegd. In het 'voorberigt’ van de Dordrechtse uitgave wordt het volgende geschreven over de prenten: ‘De byzondere afbeeldselen [die] in dit Werk Voorkomen zyn of door den beroemden Tekenaar en Mi[n]iatuur-schilder Abraham Rademaker, naar ’t leven zelfs afgetekent of naar de eigenhandige schetzen der beste Tekenaren ontworpen en in ’t koper gebragt, en dus buiten alle vermoedens van harsenschilderyen te zijn, gelyk men hedendaags in menigte ontwerpt en voor echte Tekeningen opgeeft.’ Ofwel: de prenten zijn gemaakt door Rademaker en berusten op zijn eigen waarneming, óf op de schetsen van de beste tekenaars. Het zijn geen ‘harsenschilderyen’ (fantasieschilderijen) die je tegenwoordig zo vaak ziet, en die voor ‘echte’ (waarheidsgetrouwe) tekeningen worden gehouden.
Of dat laatste helemaal klopt, valt te betwijfelen. Want hoe waarheidsgetrouw zijn de beelden die Rademaker schetste? Hij produceerde zijn prenten met een winstoogmerk en zal ze daarom wel eens hebben aangepast naar de smaak van de tijd. En natuurlijk veroorloven kunstenaars zich hun artistieke vrijheden. Een ruïne wordt nét iets wilder of verder vervallen vastgelegd dan de daadwerkelijke situatie was. Een kerkje krijgt een net iets pittoreskere toren of een lieflijkere omgeving. Daarnaast baseerde Rademaker zich ook regelmatig op al bestaande afbeeldingen. Als de ‘originele’ kunstenaar een fout of aanpassing had gemaakt, kwam die dus ook in Rademakers versie terecht.
Dat viel ook Jan Sander op. Hij schreef in 2014 een artikel over de kerk van Egmond aan Zee in het tijdschrift van de Stichting Historisch Egmond, de Geestgronden. Sanders constateerde dat de prent die Rademaker van de Egmondse kerk maakte, een heel andere kerk weergaf dan op andere bekende afbeeldingen (en beschrijvingen) te zien is. Bovendien heeft Rademaker meerdere prenten van de kerk gemaakt, waarop telkens een andere omgeving te zien is.
Of al Rademakers tekeningen en (op diens werk gebaseerde) prenten waarheidsgetrouw waren of niet, ze zijn in ieder geval een genot voor het oog. Wie meer wil zien kan terecht op onder meer de beeldbanken van het Rijksmuseum, Noord-Hollands Archief en het Regionaal Archief Alkmaar.