Hoe grote namen op Alkmaarse piano’s speelden

“Toen kwamen de grote namen nog naar de zaak!” Aldus Steef Ypma, derde generatie in het voormalige pianobedrijf Ypma uit Alkmaar. Bladerend door het gastenboek springen de zangdiva’s en klavierleeuwen van weleer van het papier. Een toen nog piepjonge maar inmiddels wereldberoemde Caecilia Bartoli. De Duitse sopraan Elisabeth Schwarzkopf die in de jaren ’50 en ’60 in Nederland furore maakte, en later vooral bekend en berucht werd om haar publieke zanglessen die vaak meer weg hadden van een initiatieritueel dan een gezellige masterclass. De Amerikaanse topsopraan Leontyne Price die met haar zelfbenoemde ‘soul in opera’ stem als een van de mooiste Verdi-sopranen ooit is bestempeld.

En natuurlijk komen er heel veel pianisten in het gastenboek voor, musici die tot voor kort de wereld overvlogen om hun kunsten te vertonen op de internationale podia. Het corona-virus heeft roet in het eten gegooid, veel musici hangen hun instrument aan de wilgen en laten zich omscholen, de in de pianowereld befaamde en bijna altijd uitverkochte serie Meesterpianisten in het Amsterdamse Concertgebouw is zelfs opgedoekt. Maar in het gastenboek grijnzen de veelal jonge Russische meesterpianisten nog vrolijk in de camera van de Ypma-medewerker.

Ypma noemt ook helden uit het verre verleden, zoals de beroemde pianiste Clara Haskil die ‘gewoon’ naar de zaak kwam nadat ze op een concertvleugel van Ypma had gespeeld. Even de locatie bekijken waar zo’n monsterlijk grote vleugel van bijna 3 meter vandaan kwam en onderhouden werd. Met piano-onderhoud begon het namelijk allemaal, toen Petrus Theodorus Ypma van Bolsward naar Alkmaar verhuisde en bij zijn oom Lodewijk in de leer ging als orgel- en pianotechnicus.

Lodewijk Ypma, oftewel Lolke, was een begenadigd orgelbouwer die in de wijde omgeving orgels in kerken neerzette en onderwijl ook piano’s stemde. Vanuit deze leerschool op het Luttik Oudorp vestigde Petrus zijn eigen zaak in de Langestraat en hij breidde deze in 1877 uit met een toonzaal voor piano’s. Met groot succes blijkbaar, want piano’s en orgels onderhouden en verkopen bleef het voornaamste doel van de generaties Ypma die erop volgden.

In de jaren ’20 en ’30 kreeg Ypma last van de opkomende radio. Dirk en Niek Ypma, die de zaak voortzetten na het overlijden van hun vader in 1913, hadden de verkoop van piano’s flink uitgebreid: de negentiende eeuwse Pleyel vleugel werd langzaamaan verdrongen door de serie-productie uit Duitsland, Nederland en Japan. De Ibachs, Yamaha’s en Rippens waren piano’s voor de gewone huishoudens en vonden gretig aftrek; maar de radio als ‘muziekinstrument’ bleek minstens zo aantrekkelijk. Een overgeleverde anekdote uit het archief van Ypma verhaalt van klanten die geen prijs meer stelden op het stemmen van hun piano, want men had inmiddels een radio voor de muziek.

Het wekt daarom geen verbazing dat Ypma naast piano’s en orgeltjes ook radio’s en gramofoons begon te verkopen. Waar men eerder weinig succesvol zelf piano’s had gemaakt, had men aanvankelijk meer geluk met de eigen productie van radio’s. De vraag naar muziekinstrumenten waar men slechts aan een knop hoefde te draaien werd dusdanig groot, dat men in de jaren’ 60 flink uitbreidde in de Langestraat en Ypma vooral bekend werd om de radio’s, tv’s en pick-ups. Disco werd in de jaren ’70 een ‘levensstijl’ en Ypma veranderde mee; grote bakken met langspeelplaten werden zorgvuldig doorgepluisd door de Alkmaarse jongeren.

Toch bleef de piano centraal staan. Als er een piano of orgel genoemd wordt in de archieven van het Regionaal Archief, of het nu een tehuis voor ouderen in Schagerbrug of een kerk in Overveen betreft, dan kwam deze vaak van Ypma. De band met de piano kwam ook naar voren in de vele publieksactiviteiten die georganiseerd werden, zoals concerten. Maar het waren vooral de andere divisies die het goed deden bij het grote publiek.

In 1927 bijvoorbeeld verzorgde Ypma een demonstratiedag met de His Masters Voice grammofoons tijdens de Tentoonstelling van de Missieweek. De radio, tv en LP-afdeling verzorgde later ook zeer succesvolle publieksacties. Men kon bijvoorbeeld tv’s winnen bij Ypma en er vervolgens iets goeds mee doen. Zo bericht de Alkmaarsche Courant in 1959 over een slagroomklopwedstrijd waarmee de winnares een tv-toestel won die ze vervolgens aan een chronisch zieke mocht schenken.

Minder uitgelichte, maar muzikaal zeer geslaagde publieksacties waren de vele pianowedstrijden voor de jeugd. Deze zijn deels voortgezet in de organisatie van het jaarlijkse nationale Steinway Concours, een springplank voor jonge piano-talenten. Eind november is de finale van de huidige editie, vanwege maatregelen niet traditiegetrouw in het Concertgebouw maar ‘gewoon’ in Alkmaar - net als de voorrondes bij de opvolger van Ypma. Het is te hopen dat deze jonge pianisten in de toekomst weer het podium op mogen, en een plek kunnen veroveren in de wereld van de muzikale beroemdheden die ooit op piano’s uit Alkmaar speelden.

Bronnen

• Archief van de Firma Ypma, Alkmaar (in bewerking).
• Gebrs. Vermeulen, “250 jaar orgelmakers Vermeulen, 1730-1980”, 1980.
• Z.n., “Een eeuw Ypma”. Onderzoeksnotities voor het 100-jarig jubileum van de Firma Ypma in 1977.

Verder lezen

• J. van Baar, "Toverspiegel uit de jaren vijftig. Proefuitzending eerste televisie in Alkmaar geen succes". 'Ik was erbij' verhaal voor het Regionaal Archief Alkmaar.
• M. Spel, “Impresario’s over pandemie: ‘Alleen supertop overleeft dit’”, NRC Handelsblad, 8 okt. 2020.
• Website Steinway Piano Concours

Door Jeltsje Stobbe