De onderzoeker

Het is te danken aan de niet aflatende inspanningen van Teun Jansen, amateurhistoricus en echte trotse Kaaskop, dat het Regionaal Archief Alkmaar de afgelopen maanden heel veel meer informatie heeft gekregen over een belangrijke serie historische foto’s uit haar collectie: de foto’s gemaakt door fotograaf Piet Bosman tijdens de roerige dagen van, en de maanden direct volgend op, de bevrijding van Alkmaar en haar omgeving. Teun bezocht het archief, deed weken onderzoek, struinde het hele internet af, belde of schreef allerlei interessante mensen en piekerde zich suf. Er waren dagen dat hij er ’s ochtends mee opstond en er ’s avonds mee naar bed ging.

Bekijk hier de gehele collectie foto's van Piet Bosman en hier de collectie met foto's uit 1945.

De collectie

De serie van 340 foto’s door Bosman in 1945 gemaakt, is sinds 1993 aanwezig bij het archief in Alkmaar. Ze zijn inmiddels gebruikt in talloze publicaties en staan al jaren op internet. Deze serie is opnieuw door Teun helemaal uitgepluisd. Veel van de afbeeldingen hebben nieuwe en inhoudelijk verbeterde beschrijvingen gekregen. Onopvallende maar interessante details worden nu duidelijker benoemd en de datering is veel exacter gemaakt. Daarnaast blijkt door onderzoek in andere archieven zoals het NIOD in Amsterdam, dat elders nog meer Bosmanfoto’s uit Alkmaar en omgeving bewaard zijn gebleven. Hoewel het project nog niet is afgerond, is al wel duidelijk dat de fotograaf een bijzondere inwoner van Alkmaar is geweest. Er is nu niet alleen veel meer bekend over de foto’s van Bosman, ook over zijn leven zijn enkele mysteries eindelijk opgelost.

Het lot van menig fotograaf; vaak sta je zelf nooit op de foto! Hier de uitzondering die deze regel bevestigt. Fotograaf Piet Bosman weerspiegeld aan het werk via de spiegel die wordt vastgehouden door een groepje jongedames. Op 27 juni 1945 werd door deze meisjes van de padvinderij meegewerkt aan de grote hulpactie georganiseerd door onder andere het Rode Kruis. Gedoneerd huisraad werd opgehaald ten behoeve van de ernstig getroffenen door de oorlog.

Piet Bosman

Piet Bosman werd in 1914 in het dorpje Wilnis in de provincie Utrecht geboren en overleed in 1986 in de Zijpe. Hij groeide op als zoon van een veehouder op boerderij “De Kraanvogel” in een Rooms Katholiek gezin van in totaal zestien kinderen. Zijn moeder overleed in 1944 op 57-jarige leeftijd. Piet was ruim voor de oorlog al uit het ouderlijk nest gevlogen en kwam via enige omzwervingen terecht in de Alkmaarse Toussaintstraat. Hier maakte hij met zijn vrouw en kinderen de oorlogsjaren en bevrijding mee. Op de ouderlijke boerderij te Wilnis ontstond ondertussen in deze oorlogsperiode een zeer belangrijk logistiek knooppunt van het Gewapende Verzet. Pistolen en stenguns, handgranaten en bommen, radioapparatuur alsmede voedselbonnen lagen er opgeslagen voor distributie onder de verschillende illegale strijdgroepen. Geallieerde wapendroppings in de weilanden in de omgeving vonden met regelmaat plaats. Tegelijkertijd kregen talloze onderduikers onderdak in de kelder van de schuur bij diezelfde hoeve. Direct na het einde van de oorlog werden er collaborateurs onder bewaking tewerkgesteld.
‘Onze’ Piet Bosman moet ongetwijfeld hebben geweten van al dit gevaarlijke werk. Misschien was hij er zelfs actief bij betrokken. Misschien zijdelings. Misschien zat hij er wel tot boven zijn oren in. Feit is in ieder geval dat toen de bevrijding eenmaal daar was, Piet als fotograaf een prachtige documentaire fotoserie heeft gemaakt van veel gebeurtenissen die plotseling in hoog tempo achter elkaar in Alkmaar en omgeving plaatsvonden. Hij moet als een razende reporter door de stad hebben gelopen. Telkens op weg naar locaties waar iets bijzonders plaatsvond en dan maar op zoek naar een mooi plekje om de camera ter hand te nemen en aan het werk te gaan. Zo maakte hij opnamen van het uitwerpen van voedselpakketten op vliegveld Bergen, van de intocht der Canadezen, van het opbrengen van landverraders, van de eerste dodenherdenking aan de Harddraverslaan, van de inzamelingsactie van het Rode Kruis, van de kindertransporten terug naar huis op binnenschepen over het Noordhollandsch Kanaal, van het afbreken van de betonnen Duitse verdedigingswerken. Het zijn slechts enkele van de vele aansprekende voorbeelden uit het geheel.

Haast een ‘Tableau Vivant’ van vlak na de bevrijding. Het kruispunt waar de Kennemerstraatweg overgaat in de Kennemersingel en waar via de Heilooërbrug de binnenstad van Alkmaar kan worden bereikt. In 1945 een knooppunt van belangrijke doorgaande wegen. Wegwijzers geven in het Nederlands, Engels en Duits aan wat de richting is. Verschillende personen hangen wat rond, vermoedelijk in afwachting van een lift. Ze hebben zich opgesteld bij de borden die wijzen naar daar waar zij heen willen. Mocht onverhoopt een vergelijkbare situatie zich heden ten dage aandienen dan zouden hoogst waarschijnlijk dit soort foto’s gemaakt kunnen worden bij het verkeersplein Kooimeer.

Op pad

Wat eveneens blijkt uit het speurwerk van Teun, is dat Piet Bosman meteen na de bevrijding behoorlijk is gaan reizen door Nederland. Van een aantal van zijn foto’s was ons al die tijd niet bekend waar ze precies waren gemaakt. Ook alle informatie over bijvoorbeeld wanneer, waarom en wie ontbrak. Bosman hield geen administratie bij over dit soort gegevens. Hij wist waar ze genomen waren en ter gelegenheid waarvan en dat was dan voor hem voldoende. Zijn hoofd was zijn archief. Maar met zijn overlijden was zodoende al deze kennis natuurlijk plotsklaps en voorgoed verdwenen. De beschrijvingen gingen van voor het Regionaal Archief on-identificeerbaar materiaal niet verder dan “vermoedelijk gemaakt in de omgeving van Alkmaar”, of iets van dien aard. Of de beschrijving zat er gewoon faliekant naast. Nu is het dan toch gelukt om in veel gevallen stukje bij beetje en met veel gepuzzel en een soort historisch detectivewerk, een reconstructie te vormen. Piet Bosman zag in de tweede helft van 1945 onder meer Nijmegen, Amsterdam, Het Gooi, Wilnis, Mijdrecht, Wervershoof en Den Helder door de zoeklens van zijn camera. Het geeft een fascinerend beeld van vele situaties, soms bijna surrealistische maar destijds toch echt alledaags, in een land dat overhoop lag en waarbinnen een flink deel van de bevolking op drift was.

Voorbeeld van één van de foto’s waarvan altijd totaal onbekend was waar hij nu precies is gemaakt. Na veel speurwerk door Teun Jansen kan nu met zekerheid gezegd worden, tot op de vierkante meter precies, dat we het Stationsplein te Nijmegen zien. De vrachtauto’s, voormalig Geallieerd materieel, worden gebruikt voor een busverbinding met Arnhem.

De vrijetijdsfotograaf

Toen eindelijk na de oorlog alles, voor zover mogelijk, normaliseerde voor het gezin Bosman en het leven zijn verdere loop nam, werd Bosman legerfotograaf op Sumatra. Het werd naar Indië gestuurd om foto’s te maken voor het thuisfront; bijvoorbeeld van de stad Palembang. Ze werden gepubliceerd in de Julianabode. Het echte front heeft hij niet gefotografeerd. Eenmaal afgezwaaid en terug in Alkmaar werd hij ambtenaar bij Economische Zaken. Daarnaast was hij bovenal, en de rest van zijn verdere leven, verwoed “vrijetijdsfotograaf”. In 1955 richtte hij samen met Gijs Moraal, Nico Plet en Piet Pijnenburg ‘Fotoclub Alkmaar’ op. Ook was hij heel actief binnen de Haarlemse fotoclub “De Muggen”. Zijn fotowerk heeft in verschillende succesvolle exposities mogen hangen, zoals in 1980 in De Vest van Alkmaar. Hij ontpopte zich als een romanticus die met veel liefde en gevoel voor verhoudingen en composities zijn lens richtte. Eerst vooral op de mens, in een later stadium vooral op de natuur. In 1967 publiceerde hij het fotoboek “Dit is Alkmaar, 101 foto’s van P. Bosman” dat gezien kan worden als vervolg van het beroemde fotoboek “Alkmaar” uit 1954. Beide boeken een lust voor het oog.

Een enigszins vervreemdende plaat. De locatie is nog steeds onbekend, maar langs een doorgaande weg met hoog gras in de berm, staat een wat oudere meneer met een tak in de hand te poseren in een schuttersputje. Ontelbaar veel schuttersputjes zijn er in de bezettingsjaren zo langs onze wegen gegraven. Om wat veiliger te kunnen schuilen bij beschietingen.

Het overige oeuvre

Afrondend moet nog één uitkomst van de studie door Teun worden genoemd. Het werk is nog niet klaar en misschien is het dat ook wel nooit. Het fotografisch oeuvre van Bosman moet enorm zijn (geweest). Ondanks het vele onderzoek en de vele vondsten is tot op heden onbekend waar grote delen van collectie zich bevinden. Er is nu inmiddels heel veel meer bekend maar mocht u nog informatie willen delen over leven en werk van Piet Bosman, dan vernemen we het graag en met interesse!

24 augustus 1945. Een Duitse betonnen versperring bij het Zevenhuizen en de Bergerbrug, kort voor de sloop. De muur zal worden opgeblazen en de omwonenden doen er verstandig aan hun ramen en deuren open te zetten om te voorkomen dat deze door de luchtdruk van de explosie worden vernield. Helaas, de boorgaten in de muur waarin het dynamiet werd gestopt, waren te ondiep. Het regende brokstukken en ramen sprongen alsnog terwijl de spermuur bleef staan. Wat enkele uren opruimen moest worden, duurde uiteindelijk enkele dagen.

Door Jesse van Dijl