Kunstschilders en cross-overs

Jaap Min (1914-1987) is een bekende kunstschilder en glazenier uit Bergen. In 2019 was er nog een grote overzichtstentoonstelling te zien van zijn vrije schilderswerk in het Friese Museum Belvédère, met een bijbehorende publicatie die als een kunstenaarsmonografie leest. Wat velen niet weten is dat Min ook een begenadigd ‘monumentaal kunstenaar’ was.

Min maakte kunstwerken die bedoeld waren voor monumentale gebouwen, zoals glas-in-lood ramen in kerken. Door het hele land zijn deze huzarenstukjes te bewonderen, onlangs allemaal in kaart gebracht door de Stichting Jaap Min. Tot dusver staat de teller op 73 gebouwen met vaak meerdere kunstwerken, en er worden nog steeds nieuwe ontdekt.

De meeste werken betreffen glas-in-lood ramen in kerken, verzorgingshuizen en scholen in de regio, zoals bijvoorbeeld in Alkmaar, Bergen, Zuidschermer, Uitgeest, Castricum, Akersloot en Egmond aan de Hoef. Elders in Nederland – Amsterdam, Utrecht, Delft, Oirschot, Enschede, Den Bosch – zijn ze vaak nog te bewonderen. Kortgeleden kwam ook nog aan het licht dat een kunstwerk van meerdere gebrandschilderde ramen verscheept was naar een missiekerk in Oeganda.

Min maakte dit soort kunst ‘in opdracht’: het bracht meer brood op tafel dan schilderen in de Noord-Hollandse duinen. Voor Min zelf was het echter net zo’n serieuze aangelegenheid als kunstschilderen. Uit zijn persoonlijke archief blijkt dat hij er ook minstens net zoveel plezier in had. Hij werkte eerst een idee uit in vele schetsen en schilderingen, alvorens een besluit te nemen over de definitieve uitvoering. Het was een proces dat vele maanden kon duren, maar vaak tot grote bewondering leidde. Zo werd het bijzonder fraaie raam in de H. Pius X kerk in Alkmaar vanaf oplevering in 1968 meteen “besproken en bewonderd” in de wijde omgeving volgens de journalist van het Noord-Hollands Dagblad.

In Alkmaar was, en is nog steeds op diverse plekken nog de monumentale kunst van Min te bewonderen. Glas-in-lood is vaste prik in kerken en scholen, onder andere in de St. Josephkerk, de al genoemde H. Pius X kerk (nu een hospice) en de Mariaschool (nu De Windroos). Min combineerde deze techniek ook weleens met andere kunstvormen in hetzelfde gebouw. Zo heeft Verzorgingshuis Kooimeer prachtige glas-in-lood ramen én wandschilderingen.

Hoewel glas-in-lood duidelijk het meest gevraagd werd, bleef het soms ook geheel achterwege. Zo werd het gebouw van de Uitgebreid Technische School (UTS) versierd met een wandschildering en een betonreliëf, de buitenzijde van de Jacobus school met alleen betonreliëfs, en de oude gymzaal aan de Heiloöerdijk met een ingemetseld tegelkunstwerk. Deze monumentale kunstwerkjes werden van uiteenlopende materialen gemaakt, maar gaven alle blijk van de zeer herkenbare schilderstijl - de lijnen, de kleuren - van Jaap Min.

Zodra Min klaar was met een kunstwerk, was het werk echter niet voorbij. Zo’n vier jaar na de oplevering van de wandschildering en het betonreliëf in de UTS werd via hem verzocht om wat herstelwerkzaamheden te laten verrichten: het betonreliëf was helaas van de wand gevallen. Het reliëf was gelukkig deels te redden. De betonfabriek uit Zevenbergen die eerder het gehele reliëf had geleverd, hoefde nu alleen maar de staart opnieuw in beton te storten. De fabriek vroeg er wel nog even bij of de bevestigingspunten weer op dezelfde plek zouden moeten...

Gebouwen komen en gaan, hetzelfde geldt voor de monumentale kunst die gebruikt is ter versiering. Soms dient monumentale kunst letterlijk gered te worden, zoals in het geval van het in 2008 te slopen UTS gebouw. Van de grote wandschildering van de mythische val van Icarus heeft alleen de kop het gered, en het betonreliëf in het gesloopte UTS gebouw is uiteindelijk zelfs in de tuin van een familielid terecht gekomen.

Tegenwoordig verhuizen de monumentale kunstobjecten gelukkig vaak mee. In het nieuwe gebouw van Verzorgingshuis Kooimeer zullen de glas-in-lood ramen prominent terugkomen in het trappenhuis bij de entree. En de Jacobusschool – tegenwoordig basisschool De Wegwijzer – heeft het plan om bij de verhuizing naar een nieuwe locatie de grote betonreliëfs eveneens proberen te integreren in het nieuwe gebouw. Hetzelfde geldt hopelijk voor gebouwen die een nieuwe eigenaar krijgen. Zo worden de glas-in-lood ramen van de St. Josephkerk misschien nog geïntegreerd in het nieuwe appartementencomplex op dezelfde locatie. Dit zijn mooie voorbeelden van hergebruik van kunst in gebouwen waar veel mensen rondlopen, die misschien af en toe nog eens omkijken en denken: wie was toch die kunstenaar?

De schetsen voor de monumentale kunstwerken van Jaap Min worden bewaard in het Regionaal Archief Alkmaar en zullen in de toekomst via de beeldbank te bewonderen zijn. Het persoonlijk archief van Jaap Min en het onderzoeksarchief over zijn monumentale werk zijn binnenkort ook ter inzage bij het archief.

Door Jeltsje Stobbe & Max Prins

Bronnen

• Archief van Jaap Min, Regionaal Archief Alkmaar
• Onderzoeksarchief Monumentale Werken Jaap Min, Regionaal Archief Alkmaar
• H. Steenbruggen, Jaap Min - wat zich schildert tussen polder en duin, Museum Belvédère/Uitgeverij Noordboek 2019
• Website Stichting Jaap Min: www.jaapmin.nl