Het is alweer twintig jaar geleden dat Nederland een wereldprimeur had met het eerste homohuwelijk, inmiddels zijn er 20.000 stellen gevolgd. Na Nederland volgden een kleine dertig andere landen. Daar staan dan wel 70 landen tegenover waar homoseksualiteit bestraft wordt met enkele jaren gevangenisstraf tot levenslang, en in bijna 10 landen staat er zelfs de doodstraf op. Tot 1811 gold in Nederland ook de doodstraf, na dat jaar waren homoseksuele handelingen niet meer strafbaar. Maatschappelijke acceptatie was nog wel ver te zoeken.

In de 18e eeuw zijn er in Nederland nog vele honderden mannen vervolgd en tientallen ter dood veroordeeld. In Alkmaar heeft dat voor zover wij weten niet tot de doodstraf geleid. Maar dat het hier ook had kunnen gebeuren blijkt uit de rechtszaken die zich hier in de loop van 1756 hebben afgespeeld. Maar liefst vier mannen werden in dezelfde maand voor ‘sodomie’ veroordeeld. Uit de bewaarde processtukken blijkt dat het om twee rechtszaken gaat. Vermoedelijk heeft de ophef over de ene zaak geleid tot de tweede.

De eerste zaak is die waar de pastoor Daniël Willem Kleef(f) wordt beschuldigd van de ‘Godvergetene en onnatuurlyke boosheyt en gruwelyken sonden van Sodomie’. Die zou hij van jongsafaan hebben begaan met een andere verdachte, Johannes van Helmond. Daarnaast zou hij ook hebben geprobeerd om andere jongens te verleiden. Wat er precies is gebeurd weten we niet, de verklaring die Johannes van Helmond op 13 januari 1756 heeft afgelegd voor de schout van Heiloo, is helaas niet bewaard gebleven. Wel is duidelijk dat Van Helmond heeft bekend. En blijkbaar heeft iemand de pastoor hiervan op de hoogte gebracht, want kort erna, op 16 januari, verlaat hij ’s avonds om half tien op stel en sprong de pastorie om nooit meer in Alkmaar terug te keren.

  
De pastoor had al eerder voor opschudding gezorgd, bij zijn omstreden benoeming in 1740. Waar de stad de Alkmaarder Kleef als pastoor van de Matthiaskerk wilde, hadden de kerkleiders iemand anders op het oog. Dit leidde tot een machtsstrijd, waarbij de stad dreigde alle katholieke kerken in Alkmaar te sluiten. De kerk moest wel toegeven, en Kleef werd benoemd.

Over de vlucht van Kleef weten we iets meer. Zo blijkt dat zijn vader hem drie kisten met kleding heeft nagezonden. En dat er was betaald voor een brief uit Brabant wijst erop dat Kleef waarschijnlijk in die richting was gevlucht. Verder stonden er bij zijn vlucht nog rekeningen open, waarbij opvallen die van een aderlating door de chirurgijn (12 stuivers), flinke hoeveelheden wijn, waskaarsen, enkele kranten- en tijdschriftenabonnementen, onderhoud voor de kerk en als laatste een nota van de pruikenmaker voor twee jaar ‘pruiken opmaken’. Uiteindelijk is Kleef terechtgekomen in Marseille, waar hij op hoge leeftijd is overleden. Ook Johannes van Helmond wist te vluchten, van hem is verder niets bekend.

Over de andere zaak weten we iets meer, omdat daar wel enige getuigenverklaringen van bewaard zijn gebleven. Op 16 januari 1756, dus op dezelfde dag dat Kleef de benen neemt, vertellen enkele getuigen wat ze een paar maanden daarvoor hadden meegemaakt. Het verhaal speelt zich af in september 1755, ’s avonds tijdens de Alkmaarse kermis. Net buiten de Kennemerpoort zit in de herberg van Jan Klinkhamer een groep mannen wat te drinken. Een van hen, Pieter Franken, gaat ‘om water te maken’ naar het secreet dat op de binnenplaats staat. Het secreet blijkt bezet door Dirk Demmer, die Franken toeroept dat hij weg moet blijven. Franken vertrouwt het niet helemaal en meldt het voorval aan de herbergier. Omdat het gerucht gaat dat Demmer sodomiet is, besluit de herbergier poolshoogte te nemen. Het lijkt alsof er twee mensen op het secreet zijn en de herbergier vraagt Demmer wat hij aan het doen is. Deze antwoordt dat er niks aan de hand is en dat hij zo klaar is. Als Demmer dan het secreet verlaat, denkt de herbergier in de duisternis nog iemand te zien die snel het secreet uitglipt en zich uit de voeten maakt. Demmer loopt achter de herbergier de gelagkamer in, drinkt snel zijn wijn op en vertrekt. In de gelagkamer wordt het voorval besproken, en Franken wil samen met een andere klant gaan kijken waar Demmer is gebleven. Ze vermoeden dat hij richting de nabijgelegen Alkmaarder Hout is gegaan, en besluiten die kant op te lopen. Daar zien ze Demmer al snel. Hij staat tegen een boom, niet ver van de ‘Stenen Weg’, samen met een tweede persoon die wordt herkend als Jan Bilderbeecq, de zoon van de doodgraver. ‘Wat voert gijlieden daar uyt?’, roept Franken ze toe. Demmer antwoordt: ‘Ik moet eens kakken’. Ze lopen richting Demmer en Bilderbeecq, die daarop de benen nemen. Heel snel zal dat niet gegaan zijn, want volgens Franken en zijn makker zagen ze duidelijk dat de vluchters ‘hunnen broeken los hadden’.

Het verhaal gaat al snel rond in Alkmaar, en een goede bekende van Bilderbeecq vraagt hem wat er was gebeurd. Bilderbeecq ‘begon te schreijen’ en vertelt met tranen in zijn ogen dat hij met Demmer ‘ondeugende dingen hadde begaen’, maar dat deze hem hiertoe verleid had.
Dat Bilderbeecq de ‘ondeugende zaken’ zelf toegeeft, maakt het tot een ernstige zaak.

Dat geldt ook voor de bekentenis van Johannes van Helmond in de andere zaak. Om een doodstraf uit te kunnen spreken moet de beschuldigde een bekentenis afleggen voor de rechtbank. En met de getuigenverklaringen in de hand, en met een pijnbank of duimschroeven achter de hand, zal die er wel komen. Het is dan ook begrijpelijk dat alle vier de beschuldigden Alkmaar ontvluchten, waardoor de doodstraf hen bespaard blijft. De rechtbank kan niet meer dan ze voor altijd verbannen uit ‘den landen van Holland en West-Vriesland’. Als ze zich nog een keer hier in de buurt laten zien staat hen hoogstwaarschijnlijk de dood aan de wurgpaal te wachten. En zoals ook nu nog mensen vanwege hun geaardheid hun land moeten ontvluchten, waren ook deze Alkmaarders gedwongen hun woonplaats en familie voor altijd te verlaten en hun heil elders te zoeken.

Door Paul Post