Wie moesten de burgers van Alkmaar helpen tijdens een (kern)oorlog of tijdens een grote ramp? Natuurlijk had je de brandweer, het Rode Kruis en de politie, maar tussen 1952 en 1986 was er ook de organisatie Bescherming Bevolking (BB). Een landelijke organisatie met vele lokale afdelingen (kringen) die waren belast met voorlichting geven en het helpen van burgers in noodsituaties. Elke kring had een hoofdkwartier. In de loop van de jaren zestig en zeventig werden dat in toenemende mate complete ondergrondse (atoom)bunkers. Zo ook in Alkmaar, aan de Ruysdaelkade.
In september 1954 opende het ‘Centrum Bescherming Bevolking’ aan Ruysdaelkade. Het was de centrale commandopost van Kring Noord-Holland 4 (later kring B), waaronder twintig gemeenten vielen. Het gebouw was echter niet nieuw. Het werd in 1942 gebouwd als Rijkslandbouwwinterschool. In het vernieuwde gebouw was er onder andere een instructielokaal, kantine, garage, magazijnen, kantoren en een telefooncentrale te vinden.
Geen échte atoombunker
Oorspronkelijk ging men er bij de overheid van uit dat oorlogen nog conventioneel zouden uitgevochten worden. Al snel werd duidelijk dat een volgende grote oorlog Nederland ook zou raken met atoombommen. De BB moest dan ook beter gehuisvest gaan worden. In heel Nederland gingen de commandoposten van de BB ondergronds. Ook in Alkmaar moest er een nieuw onderkomen komen. In 1962 werd daarom begonnen op het terrein van bestaande commandopost met de bouw van een deels ondergrondse bunker. Onder andere de kantoren bleven bovengronds in het schooltje gevestigd. Een echte atoombunker zou het niet worden. De zestig centimeter dikke muren konden lichte bominslagen doorstaan, maar tegen een echte atoombom was het kansloos. Wel was de bunker gas- en luchtdicht. Er was dus wel bescherming tegen de fall-out van een atoombom of tegen een aanval met gifgas.
‘Fietsen’ voor lucht
Vijftig medewerkers van de BB konden in noodsituaties een onderkomen vinden in de bunker. Er waren onder andere een commandokamer, kantine, verbindingskamer voor de communicatie en slaapvertrekken. Er was ook een sluis waarin mensen, die buiten besmet waren geraakt, ontsmet konden worden. De bunker was geheel zelfvoorzienend voor een beperkte tijd. Zo waren er dieselmotoren om stroom op te wekken en een drinkwaterput van wel vijftig meter diep. Mocht de stroom uitvallen, dan waren er ‘hometrainers’ waarop vier mensen de ventilatie voor de aanzuiging van verse lucht aan de gang konden houden. Een nooduitgang ontbrak natuurlijk niet. Het geheel zou een half miljoen gulden gaan kosten. De bouwwerkzaamheden werden uitgevoerd door de firma Nelis uit Uitgeest en het geheel was ontworpen door de stadsarchitect J. Smeele.
Hoewel de bewoners van de directe omgeving weinig van de bunker zelf zagen, konden ze niet om de nieuwe bijna vijftig meter hoge radioantenne heen die op het terrein stond. In 1964 was de bouw klaar. Het duurde echter nog tot 1966 voordat het hoofdkwartier officieel open kon gaan. Een feestje was het niet, want enige tijd ervoor was het hoofd van de BB, de heer H.J. Hauer overleden. Nu de bunker volledig ingericht was, lag er een uitgebreid communicatienetwerk waarmee men contact kon hebben met andere BB-hoofdkwartieren, het gemeentehuis en diverse meetposten in de regio. Deze posten waren bedoeld om fall-out te meten nadat er ergens een atoombom was gevallen.
Het einde in zicht
Eind jaren zestig bleek de behuizing van de BB alweer te klein. Veel spullen lagen opgeslagen bij Fort Markenbinnen en het oude omgebouwde houten schooltje had zijn beste tijd gehad. Na de afbraak kwam er een nieuw, groter, stenen gebouw voor in de plaats. Op 15 mei 1975 konden de BB’ers in vaste dienst hun nieuwe werkplek betrekken. De BB was ondertussen een organisatie die ook in vredestijd veel taken had gekregen. Er was echter ook veel commentaar op de werking van BB, het permanente tekort aan vrijwilligers en de kosten die het draaiend houden van de organisatie met zich meebrachten. Er kwam een reorganisatie, maar het einde van de BB hing al in de lucht. In 1981 kondigde de minister van Binnenlandse Zaken aan dat de BB geleidelijk zou worden uitgefaseerd. Onder andere de brandweer zou taken gaan overnemen. In 1986 werd de BB officieel opgeheven. Het hoofdkwartier in Alkmaar kreeg andere bewoners en er huist tegenwoordig een huisarts. Weinig is meer terug te zien van de oorspronkelijk bestemming van het gebouw. De voormalige bunker heeft nu zelfs lichtvensters in het plafond.
Bekijk hier meer foto's van de bunker in 2014. Lees hier meer over bunkers uit de Koude Oorlog in Alkmaar, Den Helder en Schagen.
Door Mark Alphenaar