Een patatje Blauw

Limburgse militairen brachten zuidelijke frieten naar Alkmaar

Vóór de Tweede Wereldoorlog was patates frites nog een onbekend verschijnsel in noordelijke streken. De patatkraam was aanvankelijk een kermisattractie die zich vanuit het zuiden geleidelijk over Nederland verspreidde. Alkmaar kwam tijdens de mobilisatie al in aanraking met het fenomeen van reepjes in olie gebakken aardappel.

begergweg 1939  bergerbrug 1948  het verhaal van visjan

In oktober 1939 na de afkondiging van de algemene mobilisatie waren honderden militairen van het Tweede Regiment Luchtdoelartillerie, de Marechaussee Vierde Divisie en andere legeronderdelen in de stad gelegerd. Onder de gemobiliseerde soldaten scholen talrijke Limburgers en Brabanders. De zuiderlingen waren gewend af en toe een frietje te nuttigen, maar moesten tot hun ongenoegen constateren dat er in de hele stad geen patat te krijgen was. Jan Obdam van Visbakkerij Visjan aan de Platte Stenenbrug haakte hier handig op in, begon met het bakken van patat en maakte in een handomdraai Visjan tot een gevierd verkooppunt van zuidelijke frieten. Na de oorlog ondervond Visjan geduchte concurrentie van andere patatbakkers, van wie de gebroeders Blauw de bekendste waren. Zij exploiteerden een patatwagen ter hoogte van de Bergerbrug. Toen in maart 1956 de vergunning voor de standplaats werd ingetrokken, kregen zij een nieuwe plek toegewezen voor het toenmalige consultatiebureau aan de Gasthuisstraat. Hier kreeg de firma Blauw de beschikking over een royale en moderne verkoopwagen met de nieuwste apparatuur

Militairen

De frituurwagen kwam echter schuin tegenover de ingang van het voormalige ROG-gebouw te staan waarin militairen waren gelegerd van de 425ste compagnie van het regiment Van Heutsz. De garnizoenscommandant luitenant-kolonel J. Postma was zeer ontstemd over de komst van de grote frituurwagen in de nabijheid van het kazernement. De militaire voertuigen, die geregeld van en naar het kazerneterrein reden, moesten zeer omzichtig manoeuvreren en brachten mogelijk het verkeer in gevaar. Maar zijn grootste zorg was dat grote delen van het garnizoen met een puntzakje friet bij de patatwagen bleven samenhokken. Omwille van het verkeer en het blazoen van het garnizoen verzocht groepscommandant Postma burgemeester Wytema de wagen een andere standplaats te geven. Zijn verzoek vond geen gehoor. Hierop vaardigde overste Postma een ongewone garnizoensorder uit waarin elke militair in uniform werd verboden zich bij de frituur- en ijswagen van Blauw op te houden. De wacht die bij de poort van het kazerneterrein stond opgesteld, en goed zicht op de patatwagen had, kreeg de instructie elke overtreding te melden. Twee jaar verstreken, de order bleef gehandhaafd en het verkeersprobleem onopgelost.

krantenartikel brand bij Blauw  patatwagen 1966  patatwagen jaren 60

 

In januari 1958 - luttele maanden voor de laatste compagnie van het Van Heutsz-regiment uit Alkmaar zou vertrekken en de stad ophield garnizoensstad te zijn - werd dan eindelijk een oplossing gevonden: de frituurwagen verhuisde naar het Canadaplein. Hier op het Canadaplein beleefde de firma Blauw een gouden periode. De populariteit van patat was in deze jaren fors toegenomen en in de kleinste dorpen en verste uithoeken van de stad verrezen de meest wonderlijke patatkramen. Vaak afgedankte caravans met op het dak een smalle kachelpijp voor de afzuiging, een schamel interieur met veel plastic tafelzeil, een peertje van 60 watt en een tweepits gasstel met een rafelige gasslang die naar een butaanfles buiten de kraam leidde. Te midden van dit ongeregeld was de kraam van Blauw een ‘salon de friture’. De firma Blauw onderscheidde zich in meerdere opzichten van andere buitenkramen. Het productieproces kon steeds live worden gadegeslagen. De zes leden tellende familie schilde, pitte en sneed de aardappels zelf tot reepjes en bakte de gesneden etenswaar in een geheim recept van ossenvet tot krokante patatjes. Voor fijnproevers gold een patatje Blauw als de lekkerste patat uit de wijde omtrek.

patatwagen aan het canadaplein  patatwagen 1974  taptoe 1966

patatwagen 1974  patatwagen blauw canadaplein

Ontsierend

In februari 1974 moest de patatwagen met het golvende opschrift ’PATATES FRITES IJS MILKSHAKEBAR’ opnieuw van standplaats veranderen. Nu achtte de gemeente de wagen ontsierend voor het gezicht op de Grote Kerk. De patates friteswagen verhuisde naar de westelijke zijde van het Canadaplein. Weer vijf jaar later op 19 augustus 1979 werd de wagen van Jan Blauw naar het Kerkplein versleept wegens sloopwerkzaamheden van het nabijgelegen hotel De Vriendschap. Toen het bestemmingsplan Grote Kerk en omgeving in werking trad moest de patatwagen van Blauw definitief wijken. Blauw werd nog een winkelpand aangeboden, maar de familie ging hier niet op in. In oktober 1982 verdween een vertrouwd beeld uit de Alkmaarse binnenstad. Blauw staat sindsdien te boek als de meeste befaamde patatbakker van Alkmaar en roept bij velen nog een smakelijk gevoel van nostalgie op.

Sloop patatwagen  patatwagen Blauw 1982

Door Jan van Baar (2007)
Bijgewerkt door Mark Alphenaar (2022)

test