Het Chinese restaurant Het Oosten opende op 4 maart 1953 zijn deuren voor het publiek. Eerdere pogingen (beginnende in 1951 met  'Tai Chingdijo Loo' aan de Laat 122) om belangstelling te wekken voor de Chinese keuken waren tot dan toe mislukt. Met de komst van het restaurant op de hoek van de Gedempte Nieuwesloot en de Van den Boschstraat begon in Alkmaar de definitieve kennismaking met de Aziatische keuken en het goedkoop en exotisch uit eten gaan. 

De exploitant van Het Oosten heette Chu Kuang (de Chinezen schrijven eerst de achternaam en daarna de voornaam). Hij was geboren op 10 oktober 1907 in Wenchow, een klein plaatsje in de provincie Chekiang op het vasteland van China. Na de Chinese basisschool volgde de boerenzoon de opleiding tot beroepsonderofficier. Hierna diende hij in de Kuomintangbeweging onder generaal Tsjang Kai-tsjek. Om hernieuwd oorlogsgeweld met de Japanners te omzeilen emigreerde de vroeg volwassen geworden Chu Kuang in 1932 naar Nederland. Hij begaf zich in de Amsterdamse textielhandel, maar oorlog en bezetting dwarsboomden ook hier zijn ambities. Wel had hij intussen Fennechien Boers uit Emmen leren kennen. Zij trouwden, kregen twee kinderen en besloten in mei 1948 naar China terug te gaan en hun geluk in Sjanghai te beproeven.

Formosa

Het verblijf in Sjanghai was van korte duur. Met de overwinning van Mao Tse-tung op de nationalisten van Tsjang Kai-tsjek en de stichting van de Volksrepubliek China in 1949, vluchtte de nationalistisch gezinde Chu Kuang met vrouw en twee kinderen in een vissersboot en een Chinese jonk naar het eiland Formosa, de thuishaven van Tsjang Kai-tsjek. Daar begonnen zij een restaurantje. Mevrouw Chu-Boers werd echter gekweld door een groot heimwee. In oktober 1952 keerde het inmiddels vijf leden tellende gezin naar Amsterdam terug. Na enige maanden vestigde de familie Chu zich op de Gedempte Nieuwesloot te Alkmaar en opende daar in maart 1953 het Chinese restaurant Het Oosten (Tong Fang in het Chinees).
Het voormalige café aan de Gedempte Nieuwesloot hoefde niet ingrijpend verbouwd te worden. Het interieur werd aangepast en er werd een Aziatische sfeer gecreëerd met Chinese wandversieringen, gedrapeerde bonte doeken en kleurig Chinees lampionlicht.

De avond voor de opening had de familie Chu naast collega-restauranthouders en familieleden ook de culinaire fijnproevers van de Alkmaarsche Courant en het NoordHollands Dagblad uitgenodigd. De verslaggevers lieten zich het bordje haaievinnensoep, de krokante loempia, de Tjap Tjoy, Foe Yong Hai en Tja Sieuw goed smaken en daags daarna werd op studentikoze wijze verslag gedaan van de overvloedige maaltijd. De conclusie was dat de liefhebber van de Chinese tafel niet langer hoefde uit te wijken naar de Binnen Bantammer in de hoofdstad.

Indisch

In de Randstad was de Chinees al redelijk ingeburgerd. Kort na de Eerste Wereldoorlog openden Chinese zeelieden in de havensteden Rotterdam en Amsterdam de eerste Chinese eethuisjes. De enorme vlucht van het Chinese restaurantwezen dateert van na de Tweede Wereldoorlog toen rijkelijk en goedkoop uit-eten-bij-de-Chinees ongekend populair werd. De terugkeer van 100.000 militairen uit Indonesië in 1949 droeg daar sterk toe bij. De restauranthouders haakten hier handig op in door de Chinese keuken aan te passen en naast de eigen specialiteiten ook Indische gerechten op het menu te zetten. De meeste Chinese restaurants in Nederland noemden zich dan ook Chinees-Indisch. In Alkmaar kwam de belangstelling voor de Chinees langzaam op gang. In 1963 was het Chinees-Indische restaurant Het Oosten nog steeds de enige Chinees. Het trok veel jongeren die de belegen etablissementen Koekenbier en Het Gulden Vlies links lieten liggen en kozen voor een goedkope maaltijd in een exotische Aziatische entourage. De grote toestroom van Chinese restaurants vond plaats in de eindjaren zestig en zeventig toen bekende zakenpanden als Het Wapen van Zeeland, de kledingzaak van Cloeck, De Keizerskroon en hotel-restaurant De Valkshoek werden opgekocht ter vestiging van een Chinees-Indisch restaurant. Ook in de dorpen rondom Alkmaar - zelfs in het protestants-christelijke Broek op Langedijk - veroverde de Chinees een plekje in het uit-eten-circuit.

Concurrentie

De Chinees heeft zich de laatste halve eeuw een vaste plaats verworven. Na een lichte teruggang telt Alkmaar anno 2006 nog acht Chinees-Indische restaurants. Van een Chinese hegemonie is geen sprake meer. Met de vestiging van Italiaanse, Spaanse, Griekse en Turkse restaurants kent de Chinees geduchte concurrentie. De Chinese kwartiermaker Chu Kuang heeft deze culinaire ontwikkeling in de stad nog op de voet kunnen volgen. Hij stierf op 10 november 2003 op 96-jarige leeftijd.  

Anno 2022

Het horecalandschap is de afgelopen jaren weer aardig veranderd, mede door de coronacrisis. Klassieke Chinese restaurants zijn er steeds minder en die er nog zijn bieden nu bijvoorbeeld ook sushi aan of werken met een tapas of 'all you can eat' concept. Er zijn nog een aantal 'oud gediende' onder de Chinese restaurants, al hebben ze niet allemaal meer de naam waarmee ze ooit begonnen. Zo kan je nog steeds prima terecht voor je bami met saté bij o.a. Showboat aan de Muiderwaard, Dynasty in de Bergermeer en De Hu's in Alkmaar Noord. O.a. Azië aan de Laat, Kow Loon in De Hoef en King Sing aan de Stationsweg zijn er inmiddels niet meer.

Dit artikel is oorspronkelijk geschreven door Jan van Baar in 2007. Bijgewerkt in 2022.

Meer lezen

• Chin. Ind. Spec. Rest. : een verdwijnend Nederlands fenomeen.  Mark van Wonderen, 2018
• Babi pangang en 'sambal bij': afhaalchinees nu Nederlands cultureel erfgoed (website Hart van Nederland)