Op 3 mei 1958 werd in Broek op Langedijk gestart met de productie van wat toen nog heette potato-crisps. De verwerking van aardappelen tot chips in Broek op Langedijk was een initiatief van de Langedijker aardappeltelers (waaronder Gerrit Kistemaker) die een extra afzetmogelijkheid zochten voor hun product. De Langedijkers hadden zich een paar jaar daarvoor verenigd in de NV Koelhuis Zuiderdel, dat een verwerkingsinrichting van aardappelen exploiteerde. 

Chips waren al veel langer bekend en “in trek” in Engeland en de Verenigde Staten. Door de geallieerde troepen werd de snack rond het einde van de Tweede Wereldoorlog geïntroduceerd op het Europese vasteland. In de jaren vijftig werd vanuit Langedijk samenwerking gezocht met Frank Smith, een chipsproducent uit Engeland. Deze Engelse ondernemer had op dat moment al 15 fabrieken in Engeland en 2 in Australië.
In 1958 ontstond uit deze samenwerking in Broek op Langedijk een moderne onderneming: Smith Potato Crisps Holland. Crisps is de Engelse benaming van het zoute aardappelsnackje. De aardappeltelers creëerden hiermee een groeiende vraag naar hun product. Belangrijk voordeel was dat de Langedijker aardappels ter plaatse verwerkt konden worden.

700 medewerkers

De naam van het bedrijf was echter moeilijk uit te spreken. Daarnaast bleek de term Crisps verwarrend te zijn. Reden genoeg om de naam te veranderen in Smiths Chips, wat ook beter aansloot bij de meer gangbare Amerikaanse benaming.
Veel mensen uit Langedijk en wijde omgeving hebben bij de fabriek gewerkt. In 1958 werd gestart met een productieteam van 30 mannen en vrouwen. Al spoedig nam dit aantal toe tot ca. 300. In 1969 werkten er al 500 mensen in de fabriek, waarvan 400 Langedijkers. In 1983 was het personeelsbestand gegroeid tot maar liefst 700 medewerkers. Zeer geliefd was de chipszak die de medewerkers op vrijdagmiddag gratis mee naar huis kregen.
De fabriek groeide in de loop der jaren uit tot de grootste in zijn soort in Europa. De groei van de productie was dan ook imposant. In 1988 werden per minuut 120 kilo aardappelen gebakken en 18 vrachtwagens reden af en aan om alle consumenten in Nederland, België, Frankrijk en Duitsland van chips te voorzien.

Aan deze groei zat echter ook een keerzijde. Eind jaren zestig en begin jaren zeventig liepen de klachten van omwonenden over stankoverlast op. Niet alleen de baklucht werd als storend ervaren maar vooral ook de stank die het afvalwater van de fabriek veroorzaakte. Tot aan de aanleg en aansluiting van riolering in Langedijk werd het afvalwater namelijk direct geloosd in het Zuiderdel. Ook de grote berg rottend aardappelafval droeg bij aan de stank. Om de overlast van baklucht te verminderen werd een schoorsteen geplaatst die nog steeds van veraf de fabriek markeert. Daarnaast nam het bedrijf maatregelen ter bestrijding van de stank van het afvalwater, al vond men zelf dat ook de Langedijkers daar een behoorlijke bijdrage aan leverden door het in het water laten drijven van rottende uien en kolen.

Tot 1997 werd een groot deel van de aardappels aangeleverd vanuit Langedijk door Agrico, het bedrijf dat voortkwam uit de oorspronkelijke partner, NV Koelhuis Zuiderdel. Tegenwoordig worden de aardappels van elders aangevoerd. Er werkte in 2005 zo’n 350 medewerkers en 150 uitzendkrachten bij de Smiths Food Group. Het bedrijf is al sinds het einde van de jaren zestig in Amerikaanse handen en maakt tegenwoordig onderdeel uit van de Frito Lay Company, dat weer onderdeel is van moederconcern Pepsico.

De naam verdwijnt

In Nederland en België zijn de chips nog lange tijd onder de naam Smith verkocht maar in januari 2001 werd besloten om ook in deze landen de merknaam aan te laten sluiten op de internationale naam Lay’s Chips. De naam Smith werd overigens nog wel gebruikt bij andere producten van het bedrijf en zou daarmee in 2008 de 50ste verjaardag halen. In 2015 besloot PepsiCo om de naam Smiths in de Benelux alsnog helemaal af te schaffen en te vervangen door Lay's.

Dit is een bijgewerkte versie (2022) van een artikel dat werd geschreven door Maarten Schenk in 2011.