De Vereniging tot Verbetering van de Vrouwenkledij en de strijd tegen het korset (1900-1928)

De tijd dat het strak aangeregen korset een verplicht onderdeel uitmaakte van de garderobe van een vrouw ligt gelukkig ver achter ons. Dat is mede te danken aan een groep vrouwen die het eind negentiende eeuw aandurfde, in navolging van een in Europa opkomende reformbeweging met aandacht voor alles wat natuurlijk was, een lans te breken voor een gezonder, korsetloos bestaan.

Het was de kunstzinnige en vrijgevochten Marie Jeanette Bouman-de Lange (1865-1923), dochter van ingenieur Geldolph Adriaan de Lange, nicht van de Alkmaarse Pieter de Lange, die in 1899 in Den Haag het initiatief nam tot oprichting van de landelijke Vereeniging voor Verbetering van de Vrouwenkledij (V.v.V.v.V.). Marie Jeanette was van mening dat vrouwen snakten naar bewegingsvrijheid: ‘lopen, zitten en werken; dat wij ons zonder vreemde hulp kunnen aan- en uitkleden, dat wij onze zakdoek, onze beurs, onze sleutels bij ons kunnen dragen, dat onze japon niet den vloer veegt, dat onze hoeden passen op ons hoofd (...)’.

Alkmaarse afdeling

Al spoedig vormden zich afdelingen verspreid over het hele land, zo ook in Alkmaar. Daar nam de vrouw van Marie Jeanette’s neef Pieter de Lange, Cornelia Hendrika Tigler Wijbrandi (1859-1942), het initiatief. In het rijke familiearchief De Lange dat berust bij het Regionaal Archief Alkmaar zijn stukken bewaard gebleven van deze afdelingsactiviteiten. Zo vormde zich, na een bezielende spreekbeurt van Marie Jeanette in de toenmalige Alkmaarse schouwburg Diligentia op 13 december 1900, een voorlopig bestuur onder voorzitterschap van Cornelia met onder anderen Gertrude Lenders (vrouw van een boekhandelaar), Anna Timmers (echtgenote van een schoolhoofd), Charlotte König (helft van een onderwijzersechtpaar) en Geertruida Boonacker (doktersvrouw).

Dat enkele leden van de Alkmaarse afdeling nog wat onwennig stonden tegenover reformkleding blijkt wel uit een briefje dat ‘Cor’ (Cornelia) stuurde aan medebestuursleden Anne en ‘Traudel’: ‘Doen jullie zondag ook een reformcostuum aan? Zo ja, dan wou mej. Grundlehner het ook aandoen. Ze wil er niet graag alleen mee verschijnen.’ En een ander bestuurslid voegt ter geruststelling toe: ‘Ik zal in mijn reformjurk verschijnen en ook zoo vroeg mogelijk komen’.

Controverse

Alhoewel de vereniging zich landelijk mocht verheugen in een stijgend ledenaantal, van 1.359 in 1901 tot 1.819 in 1902, stopte Marie Jeanette in 1902 als president, na een ontstane controverse rondom haar persoon. Tijdens spreekbeurten in het land had ze de gewoonte reclame te maken voor de omstreden ‘Metzger Hamermethode’. Daarbij werd er met een speciale hamer op het lichaam geklopt, waardoor tal van kwalen voorgoed zouden verdwijnen. Marie Jeanette verkocht deze hamers zelfs tijdens haar voordrachten. Verschillende artsen betoogden dat gebruik van de hamer gevaarlijk zou zijn en zij werd al snel beticht van kwakzalverij.

Apen in ‘minatuurcorsettes’

De Alkmaarse afdeling organiseerde in februari 1907 een tentoonstelling in het toenmalige Café Central (hoek Hofplein/Magdalenenstraat). Aan een wand de veelzeggende spreuk ‘Geen jongen zou zich zoo laten mishandelen’. Reformjaponnen, onderkleding en schoeisel werd er uitgebreid geëtaleerd waarbij ongebleekt katoen geprezen werd als prima alternatief voor de dure reformstof. De Alkmaarsche Courant schreef op 26 februari 1907 over de expositie en over de gevaren van het korset en beschreef proeven op apen die enige jaren daarvoor door een onderzoeker waren gedaan. Daarbij waren de arme dieren aangekleed met ‘miniatuurcorsettes’. ‘Het verdriet over het gedwongene en ongemakkelijke van hunnen toestand, hun onverdroten pogingen om zich vrij te maken’ waren duidelijk zichtbaar. Na enkele dagen was een aantal apen gestorven, andere apen werden lusteloos en ziek. De conclusie van het onderzoek was duidelijk.

Vanaf 1910 vertoonde het ledenaantal van de V.v.V.v.V. in Nederland een dalende lijn. De reformjurken werden, vaak door gebrek aan elegantie, niet door iedereen gewaardeerd. In 1926 hief de vereniging zich op; de ‘roaring twenties’ brachten vrouwvriendelijke, aantrekkelijke mode en het korset kon voorgoed de vuilnisemmer in.

Door Annemarie Ettekoven