NIEUW: 28 MAART 2024. Lezing bunker uit de Koude Oorlog in en rond Alkmaar. Meer info en kaartjes.
In Noord-Holland zijn na de Tweede Wereldoorlog nog veel atoombunkers / beschermde onderkomens gebouwd voor het geval Nederland in oorlog zou komen met de USSR of voor een rampsituatie. Bunkers hadden verschillende functies en konden een onderkomen bieden aan o.a. burgers, gemeentebesturen en leden van de organisatie Bescherming Bevolking (BB). Op deze pagina staan een aantal bunkers beschreven die zich bevinden in het werkgebied van het Regionaal Archief Alkmaar. Wilt u er meer weten? Mail dan naar Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken.
Alkmaar
Schuilkelder Nederlandsche Bank
Commandobunker BB
Openbare schuilgelegenheid De Vest
Nood-bestuurspost stadhuis
Nucleair Chemisch Onderkomen PTT
Den Helder
Schuilplaats Brakkeveldweg
Schuilkelder gemaal Helsdeur
Voormalig Marine Hoofdkwartier Nederland
Navigatiestation Noord-Holland
Schagen
Commandobunker BB
Bekijk ook
Speuren naar de Sovjets; Luchtwachtdienst in de Koude Oorlog
Interactieve kaart met objecten uit de Koude Oorlog
Website KoudeOorlog.nl
Transcripties van interviews over o.a. de KLD, Bescherming Bevolking (BB) en de nood-bestuurspost onder het stadhuis van Alkmaar
Alkmaar
Schuilkelder onder de Nederlandsche Bank
Aan de Ampèrestraat in Alkmaar werd in 1985 een nieuw onderkomen geopend voor de Nederlandsche Bank (DNB). Daarvoor was er een vestiging met kluis aan de Heul in de binnenstad. Deze bleek echter te klein te worden en moeilijk bereikbaar voor vrachtwagens die geld kwamen halen en brengen. De DNB wilde een terrein kopen op het nieuwe bedrijventerrein in de Bergermeer. De gemeente Alkmaar wilde het echter alleen in erfpacht geven. De DNB dreigde volledig uit Alkmaar te vertrekken, maar uiteindelijk kwam men tot afspraken. Het nieuwe gebouw bestond o.a. uit werkplekken voor ca. 15 medewerkers, twee portierswoningen, een grote ondergrondse kluis én een beschermd onderkomen voor medewerkers. Vrachtwagens die geld kwamen brengen konden het gebouw in- en uitrijden. Er waren twee ondergrondse verdiepingen met op -2 de kluis. Op verdieping -1 was de schuilplaats voor de medewerkers. Deze bestond uit een dagverblijf, een slaapkamer voor mannen en eentje voor vrouwen, toiletten, technische ruimtes en een nooduitgang. De ruimtes zijn nooit echt ingericht geweest, op een klein keukentje en wat veldbedden na. Er is wel een sluis met gas- en drukdichte deuren en een douche waar men zich kon ontsmetten. De luchtfilteringapparatuur is in goede staat en werkt nog steeds. DNB verliet het gebouw in 1997. De kluis en anderen ruimtes zijn lange tijd in gebruik geweest door de politie als archief.
Bekijk hier de foto's van de schuilplaats en de kluis. Locatie via Google Maps.
Commandobunker voor de BB
De organisatie Bescherming Bevolking (BB) had sinds 1954 al een plek in de stad. Namelijk in een oude noodschool uit de Tweede Wereldoorlog aan de Ruysdaelkade. Dit was echter een gammel gebouw dat geen bescherming bood bij een eventuele aanval. Aangezien de BB was opgericht om de bevolking te helpen ten tijden van rampen en oorlogen moest de organisatie natuurlijk wel de eerste tijd na een catastrofe doorstaan. In 1963 kon men dan eindelijk intrek nemen in hun eigen grotendeels onderaardse bunker. De langwerpige bunker diende als commandopost voor Kring Noord-Holland-b dat een groot deel van Noordwest-Holland besloeg. Vanuit deze post kon men reddingsoperaties coördineren en lagen er direct communicatielijnen naar het stadhuis en andere commandoposten. Er was ruimte voor 54 personen en had zijn eigen waterput en rondom 40-60 cm dik beton. Hierdoor kon men een directe bominslag tot 15.000kg/m2 doorstaan. Naast aparte slaapruimten en toiletten voor mannen en vrouwen was er ook een commandokamer, radiocentrale, kantine en ontsmettingsruimte. Druk- en gasdichte deuren zorgde ervoor dat men veilig was voor diverse soorten aanvallen. Voor het geval de stroom zou uitvallen had met 'hometrainers' waarmee handmatig de luchtvoorziening in stand kon worden gehouden. De bunker is een paar jaar geleden opengebroken en maakt nu onderdeel uit van een huisartsenpraktijk.
Lees hier het hele verhaal achter de commandobunker.
Bekijk hier foto's van de BB commandobunker, de locatie via Google Maps en de de situatie anno 2020.
Openbare schuilgelegenheid in garage De Vest
Toen de overheid hoorde dat onder Theater De Vest een ondergrondse parkeergarage zou worden gebouwd, stelde ze aan de gemeente voor om de garage een dubbelfunctie te geven. De overheid betaalde mee aan de bouw (1977-1978), maar de garage zou nu in geval van nood een afsluitbare schuilplaats voor burgers kunnen worden. Bij de in- en uitgang kwamen grote gas- en drukdichte met beton gevulde schuifdeuren en onder de grote zaal van de De Vest bouwde men een enorme reinwaterkelder voor opslag van drinkwater. Het onderste parkeerdek zou in korte tijd om te bouwen zijn tot een verblijfplaats voor maximaal 6000 mensen. Er waren 55 wasplaatsen en 102 toiletten. Deze toiletten hadden echter geen vaste wc-bril. Uit hygiënische redenen koos men voor papieren wegwerpbrillen. Water uit de eigen waterput gebruikte men om mee door te spoelen en om de dieselmotor mee te koelen. In de schuilgelegenheid zou het mogelijk moeten zijn enkele weken te verblijven om bijvoorbeeld de fall-out na een atoomaanval af te wachten. Tegenwoordig zit er geen water meer in de reinwaterkelder, maar is die volgestort met sloopafval van de laatste verbouwing van De Vest. De vele oorspronkelijke ruimtes zijn er nog, maar nu zijn ze in gebruik als opslag.
Bekijk hier de foto's van de openbare schuilgelegenheid De Vest. Lees hier een informatiefolder (pdf, 1,14 MB)over de schuilgelegenheid. Locatie via Google Maps.
Nood-bestuurspost onder het stadhuis
Begin jaren 60 wilde het gemeentebestuur graag een locatie waarin men kon schuilen tijdens een ramp. Er werd geopperd de oude Duitse bunker onder de Molen van Piet om te bouwen, maar dat bleek uiteindelijk niet haalbaar. Een nieuwe kans deed zich voor toen een nieuwe vleugel voor het stadhuis zou worden gebouwd in 1968 op de plek van het oude museum aan de Breedstraat. De kelder van het nieuwe pand kreeg naast een grote fietskelder ook een zogenaamde nood-bestuurspost. Dit waren enkele ruimten in de kelder die afgesloten konden worden met gas- en drukdichte deuren. De bunker had zijn eigen noodstroomaggregaat, 40 cm dikke muren en een onderaardse nooduitgang die uitkwam in de tuin van het stadhuis. De totale oppervlakte van 50m2 en bood ruimte voor ca. 6 personen. Vanuit de bunker waren er direct lijnen naar de commandopost van de BB, Den Haag en andere gemeenten. In 1991 is de bunker weer even in operationele staat gebracht dit vanwege het uitbreken van de Golfoorlog in Irak en de angst dat er giftige gassen richting Nederland zouden kunnen komen als oliebronnen in de brand zouden worden gestoken.
Tegenwoordig doet de bunker dienst als opslag voor de de gemeente. De technische apparatuur is nog in een goede staat.
Bekijk hier de foto's van de nood-bestuurspost, lees een artikel (pdf, 961 kB) over de bunker en bekijk hier het filmpje. Locatie via Google Maps.
Nucleair Chemisch Onderkomen bij de Telefooncentrale
In 1973 kreeg Alkmaar een grote nieuwe telefooncentrale aan de ringweg. Maar wat velen niet wisten, was dat onder het voorplein tegelijk een zogenaamde NCO (Nucleair Chemisch Onderkomen) werd gebouwd. Dit was een bunker die speciaal bedoeld was voor het in standhouden van het landelijk telefoonnetwerk en noodnet bij rampen en oorlogen. Ook had deze 'telefoonbunker' direct lijnen met o.a. bunkers van de BB, gemeentehuizen in de regio en ziekenhuizen. Onder een dak van 60 cm dik beton ligt nog steeds een flinke bunker (25x25 meter) met slaapvertrekken, ziekenboeg, commandoruimte en recreatiezaal. Tot einde van de vorige eeuw trainde medewerkers van de PTT nog jaarlijks in het gebruik van de bunker. De muren zijn 60 cm dik. Er was plek voor 40-60 personen die het telefoonnetwerk minimaal 14 dagen draaiende konden houden. De belangrijkste kamers hadden vloeren die op metalen veren stonden zodat ze niet te veel zouden trillen bij een bominslag. Tegenwoordig staat de bunker leeg, maar zoekt men een nieuwe invulling. De telefooncentrale heeft inmiddels wel een nieuwe functie gekregen als bedrijfsverzamelgebouw met jonge creatieve ondernemingen. Het gebouw heeft de toepasselijke naam De Telefooncentrale.
Bekijk hier de foto's van het Nucleair Chemisch Onderkomen. Locatie via Google Maps.
Den Helder
Schuilplaats Brakkeveldweg
De tunnel onder het spoor bij de Brakkeveldweg in Den Helder huist de restanten van een schuilplaats van de organisatie Bescherming Bevolking (BB). In het tunneltje zelf is niet zo veel meer te zien behalve 2 gasdichte deuren, uitgangen voor buizen en een aantal kleine gaatjes in het plafond. De deuren geven toegang tot 2 gassluizen. In deze sluizen bevinden zich nog betonnen zandkisten voor het zuiveren van de lucht. Het was de bedoeling dat aan beide uiteinden van het voetgangersgedeelte van de tunnel nog muren zouden worden gemetseld (tussen de kleine gaatjes in het plafond) om de schuilplaats dicht te maken. In de ronde openingen in de scheidingswand tussen het voetgangers- en autogedeelte zouden metalen platen geplaatst kunnen worden. Met een handpomp zouden de mensen (max. 100 personen) in de schuilplaats lucht kunnen naar binnen zuigen via de luchtzuivering. De openingen waar de buizen geplaatst zouden worden zijn nog te zien. De opening van de tunnel vond plaats op 3 april 1958. Nog lange tijd daarna hebben de benodigde buizen en andere onderdelen opgeslagen gelegen bij de gemeente Den Helder. Inmiddels zijn de gassluizen een opslag voor o.a. verf en bouwmateriaal. Locatie via Google Maps.
Bekijk hier foto's van de schuilplaats. Locatie via Google Maps.
Schuilkelder onder gemaal de Helsdeur
In 1969 werd begonnen met de bouw van een gemaal in Den Helder. De kreeg de naam de Helsdeur en zou in eerste instantie de taak krijgen de kanalen doorlopend te doorspoelen met schoon water uit het IJsselmeer. Dit omdat in de jaren 60 het water in Noord-Holland behoorlijk verontreinigd was wegens de industrie die in die jaren op volle toeren draaide.
Tijdens het ontwerpstadium bleek het wenselijk, i.v.m. de 'Wet Bescherming Waterstaatswerken in Oorlogstijd' dat er een schuilkelder voor ca. 100 personen zou komen in het gemaal. Deze schuilplek was dan bedoeld voor voornamelijk personeel van het gemaal en de nog te bouwen nieuwe Rijksschutsluis en hun gezinnen. Later zou het ook de bedoeling zijn dat enkele politieke kopstukken uit Den Helder er een plek zouden krijgen in geval van een noodsituatie. Het gemaal zelf is zo gebouwd dat het een bominslag in de direct omgeving zou kunnen doorstaan.
De schuilkelder bestaat uit diverse ruimten. Zo is er een speciale sluis waar je kan douchen mocht je met vervuilde lucht (nucleair, chemisch) in contact zijn gekomen. Ook is de een toiletruimte waar emmers als wc’s dienen. Dit omdat er geen direct leidingen naar buiten gaan. Er is verder een keuken, enkele zitruimte en twee slaapruimten met stapelbedden. Tot eind jaren 90 werd de schuilkelder operationeel gehouden en werden zelfs de voedsel- en lectuurpakketten om de zoveel tijd vernieuwd.
Tegenwoordig is de schuilkelder vrij compleet en veel originele spullen staan er nog in. Dit met dank aan enkele medewerkers van het Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier.
Bekijk hier foto's van de bunker. Locatie via Google Maps.
Voormalig Marine Hoofdkwartier Nederland
Bunker van het voormalige Marine Hoofdkwartier Nederland (MHKNED) in Den Helder. Heeft tot ca. 2000 dienst gedaan als hoofdkwartier van de Marine. De bunker heeft twee verdiepingen onder de grond met vele speciaal afgeschermde ruimtes voor communicatie. Het houten bovengrondse voorgebouw is inmiddels gesloopt.
Bekijk hier foto's van Bunker R12. Locatie via Google Maps.
Navigatiestation Noord-Holland
Eén van de radarbunkers, van het voormalige Navigatiestation Noord-Holland (NSN) stond vlakbij bunker R12. Tussen ca. 1957 en 1976 hield deze post m.b.v. van een SGR 109 hoogtemeetradar een deel van ons luchtruim in de gaten voor Russische vliegtuigen Het navigatiestation stond overigens in de jaren vijftig ook kort in contact met het luchtwachtcentrum in Alkmaar.
Alle bunkers van het NSN hielden van 1950-1976 het luchtruim in de gaten, maar pas vanaf 1957 tot 1976 met radars op bunkers. Van 1950 tot 1957 waren er mobiele radars.
Schagen
Van 1969 tot 1986 heeft kring A van de organisatie Bescherming Bevolking (BB) zijn commandopost gehad in een gebouw aan de Provincialeweg 2 in Schagen. Het pand bestond uit een kantoorgedeelte boven de grond en een bunker enkele meters onder het gebouw. De bunker bestond uit meerdere ruimten waaronder een kantine, commandokamer, slaapkamers, toiletten, ontsmettingsruimte en een ontsnappingsgang. Na het opheffen van de BB in 1986 ging het kantoorgedeelte, de bunker en de spullen over naar de regionale brandweer voor het symbolische bedrag van 1 gulden. Sinds 1999 zetelt Dierenkliniek Zuiderkaag in het gebouw. Het bunkergedeelte is vrijwel nog intact gelaten met dank aan de eigenaresse van de dierenkliniek. Er is daarom nog veel origineel materiaal te vinden dat ook daadwerkelijk dienst heeft gedaan in de jaren 70 en 80. Ook het technische gedeelte is in goede staat en werkt nog.
Bekijk hier foto's van de BB commandobunker. Locatie via Google Maps.
Transcripties van interviews over Koude Oorlog-erfgoed in Alkmaar
In 2019 hebben Rutger Noorlander en Colette Cramer onderzoek gedaan naar het Koude Oorlog-erfgoed in Alkmaar. Onderdeel van dit onderzoek waren interviews om de verhalen en geschiedenis van dit erfgoed te kunnen vastleggen. Er zijn personen geïnterviewd die door werk, dienstplicht of op een andere manier betrokken waren bij deze objecten en hierover meer wilden vertellen. Deze interviews zijn afgenomen met de oral history-onderzoeksmethode. In de onderstaande transcripties zijn deze interviews uitgewerkt. De transcripties kunnen dienen als bron voor onderzoek naar dit bijzondere erfgoed van de Koude Oorlog in Alkmaar.
- Koos van den Berg over de Korps Luchtwachtdienst (pdf download 112 kB)
- Simon Spaans over de Korps Luchtwachtdienst (pdf download 1,1 MB)
- Simone Sander over de Korps Luchtwachtdienst (pdf download 121 kB)
- Henk Blokhuis over de nood-bestuurspost onder het stadhuis van Alkmaar (pdf download 406 kB)
- Zita Swart-Vedder over de nood-bestuurspost onder het stadhuis van Alkmaar (pdf download 724 kB)
- De heer Rijswijk over de Bescherming Bevolking (BB) (pdf download 128 kB)
- Martin Dijkstra over de Bescherming Bevolking (BB) (pdf download 1 MB)
- Ellen Veldman over de Berscherming Bevolking (BB) (pdf download 618 kB)
- Erik Koopmans over de openbare schuilplaats De Vest (pdf download 119 kB)
- Frans van Egmond over zijn betrokkenheid bij de Krops Luchtwachtdienst (pdf download 201 kB)
- Henk Scheltens over het Nucleair Chemisch Onderkomen bij de Alkmaarse PTT-Telefooncentrale (pdf download 122 kB)
- Jan Dekker over het Nucleair Chemisch Onderkomen bij de Alkmaarse PTT-Telefooncentrale (pdf download 131 kB)
- Ted Schotten over bruggen en sluizen uit de Koude Oorlog in Alkmaar (pdf download 160 kB)