• bouwjaar of eerste vermelding: vóór 1500
• type brug: welfbrug
• brugnummer: 036
• naamdiscussie jaren ’20, 20ste eeuw: Steenenbrug, Mientbrug, Steenenbrug
• naam 1780: d'platte Steene brugh met twee steene pijpen
• locatie via Alkmaar op de Kaart

De Gewelfde Stenenbrug is in 1500 aangebracht ter vervanging van een houten brug. In een keur uit 1580 wordt de naam “steenemientbrugge” gebezigd. In 1780 werd deze de “dplatte Steene brugh met twee pijpen” genoemd. Deze brug was lager dan de in 1888 vervangen brug over het Verdronkenoord.

vandaar dat deze toen de platte stenen brug werd genoemd.

Bij de discussie over de naamgeving in de jaren ’20 (20ste eeuw) is de brugnaam via Steenenbrug en Mientbrug weer bij Steenenbrug uitgekomen. Nu heet deze brug Gewelfde Stenenbrug.

De fundering is nog origineel uit vermoedelijk 1630. De op staal gefundeerde brug bestaat tot 30 cm boven de waterstand nog uit de historische bouwmaterialen. De massief metselwerk kadeconstructie is op kespen en perkoenen gebouwd met een oorspronkelijk aanleg niveau van -1,5 meter N.A.P.

Achter de kademuren grenzend aan de Gewelfde Stenenbrug zitten nog delen van oude kademuren uit de 16de eeuw. (Stadhuiszijde 1,1 meter en aan de overkant 4,1 meter blijven staan.)

De stenen bruggen

De namen van de bruggen over de Mient en het Verdronkenoord gaven ook stof tot discussie. Deze bij elkaar in de buurt gelegen overkluizingen van de grachten zijn allebei stenen bruggen. De brug over de Mient werd vanouds de Platte Stenenbrug genoemd, de brug over het Verdronkenoord was vanouds de Hooge Stenen Brug.

In het concept raadsvoorstel werd gesproken over de Steenenbrug, waarmee men bedoelde de brug over de Mient bij de Langestraat. Het raadsvoorstel dat uiteindelijk werd ingebracht sprak echter van Mientbrug. De gemeenteraad sprak zich uit voor de Steenenbrug, zonder toevoeging dus, hoewel deze brug in de achttiende en negentiende eeuw altijd Platte Stenen Brug had geheten. Nu heet deze brug weer Gewelfde Stenenbrug, zoals de archivaris in 1921 al had voorgesteld en zoals ook al stond op die in 1922 gemaakte tekening met waterwegen en bruggen.

De andere stenen brug, de brug over het Verdronkenoord bij de Kapelsteeg, kreeg de naam ‘Platte steenen brug’. Deze brug zou volgens wethouder Thomsen in het verleden onder andere de naam ‘ronde steenen brug’ hebben gehad, maar dat is niet juist. Vroeger lag hier de Hoge Stenenbrug die ook wel Vischmarktbrug werd genoemd. Deze brug werd echter in 1888 vervangen door een nieuwe brug die láger was dan de brug bij de Mient en daarom Platte Stenenbrug werd genoemd. Vandaar het stuivertje wisselen van de namen. Het raadsbesluit om deze brug Vischmarktbrug te noemen ging op het laatste moment toch niet door. (1)

Over iemand aan de kaak stellen en de paardentram

Het is vrijdag 3 december 2010. De Gewelfde Stenenbrug is één van de oudste bruggen van Alkmaar en werd gebouwd in 1630. Door zijn strategische plek in de binnenstad, aan het einde van de Langestraat, had de brug een belangrijke marktfunctie, met eerst de vismarkt. Om deze marktfunctie is de brug heel breed opgezet. Na de vismarkt wordt in 1918 voor het eerst de groentemarkt op de brug gehouden, ook worden er later bloemen en planten verkocht. Nu wordt de brug vaak gebruikt als uitzichtpunt op het winkelend publiek en is het een goede plek om zomers een ijsje te eten.

Door zijn breedte heeft de brug tevens altijd een functie van samenkomst gehad; een stadspleintje. Zo vinden we er in de late middeleeuwen de kaak. De kaak is van oorsprong een ton, en later een houten klembord, waarin gestraften aan het volk worden getoond. Hier stamt het gezegde 'Iemand aan de kaak stellen' vandaan (oorspronkelijk luidde het gezegde letterlijk iemand op de kaak zetten). De hedendaagse betekenis is iets openbaar maken dat je schandelijk vindt, of iemand in het openbaar voor gek zetten.

De vroegere paardentram. die van de Langestraat naar het station reed, had hier voor de brug zijn keerpunt. Hier is nog al wat heibel om geweest toen het gemeentebestuur ineens besloot dat het voor de paarden van de tram verboden was om de gele stenen van de brug hun keerrondje te maken. Met als gevolg dat de koetsier de paarden telkens moest uitspannen. Gelukkig trok het gemeentebestuur dit besluit in nadat de industrieel Jan Pot (directeur van de Alkmaarsche Telefoon- en goederenbesteldienst), het bestuur voor gek had gezet door een foto met onderschrift in Alkmaar te verspreiden.

In 1939 stortte de Gewelfde Stenenbrug gedeeltelijk in, met auto's en al. Om herhaling te voorkomen werd in 1997 de brug nogmaals gerestaureerd. Doordat er regelmatig vrachtwagens overheen reden, was de brug ernstig in verval geraakt. (2)

Vermeldingen

1997: Oud Alkmaar 2 p32 gewapend betondek aangebracht als belastingverdeler, daardoor bestrating iets hoger

1865: Platte Steenenbrug

1856: Platte Steenenbrug

1639: Brug “vermaeckt” Kroniek van der Woude

1597: Kaart Drebbel o.a. windroos, borstweringen

1580: Item dat niemant, wie hij sij hem vervorderen en sal eenige materialen van hout , clack ofte ijet anders te leggen op steenemientbrugge, opte vischmarckt nochte opte plaetse bij de Waege. (3) Alkmaar keurboek III 10 recto

1560: Kaart J. van Deventer

In 1500 besloot de stad vóór de Langestraat een brug over het water van de Mient te leggen ter vervanging van de houten brug, zeer vervallen was. Ze leende daartoe geld van de kerkmeesteren en bouwde de mooie “steenebrug” (3)

Bronnen

(1) Zimmerman Lucas A.L. 2010, Van kneppels, bokken en Zoutkeetbrug, Naamgeving van bruggen in Oud Alkmaar 2010-3
(2) http://www.ditisalkmaar.nl
(3) Peteri W.B. 1913 Overheidsbemoeingen met stedebouw tot aan den vrede van Munster

Tekst en foto 2014 Lucas A.L. Zimmerman