Alkmaar in de Tweede Wereldoorlog

Toen en nu fotomontage bevrijdingdag

Alkmaar in de oorlog

In de vroege morgen van vrijdag 10 mei 1940 werd de stad opgeschrikt door een drie kwartier durend bombardement op het vliegveld Bergen. De oorlog was ingeluid en van zeer dichtbij voelbaar. In de dagen daarna trokken 20.000 evacués uit het gevechtsgebied rondom Amersfoort naar de steden en dorpen in Noord-Holland. Hun verblijf was van korte duur. Na het bombardement op Rotterdam en de capitulatie van Nederland op 14 mei 1940 keerden zij huiswaarts. Twee dagen later verschenen de eerste Duitse manschappen. De machtswisseling leek geruisloos te verlopen. Het katholieke Noord-Hollands Dagblad staakte haar uitgave ‘wegens papierschaarste’, de neutrale Alkmaarsche Courant spoorde haar lezers aan over te gaan tot de orde van de dag en ook burgemeester Van Kinschot riep de 33.000 burgers van Alkmaar op het gewone leven te hervatten.

NSB populair

In de periode voor het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog vertoonde Alkmaar een politiek gesproken landelijk beeld. De NSB genoot een aanzienlijke populariteit, maar haar aanhang slonk naarmate de beweging meer en meer onder Duitse invloed raakte. Bij de verkiezingen van 1939 zakte het NSB-percentage van 9,65 naar 4,2%. Het fascistische Nationaal Front telde enkele tientallen leden. Tegenover deze pro-Duitse stromingen stonden de plaatselijke afdeling van Eenheid door Democratie, de hulporganisaties voor politieke vluchtelingen en het Alkmaarse Comité Joodse Vluchtelingen.

Nadat de Duitse bezetting een feit was, trachtte de Nederlandse Unie in de zomer van 1940 nog een weg te vinden tussen acceptatie en verwerping. Ook in Alkmaar ontmoette de groepering veel sympathie. Toch was de Unie te veel luis in de pels van de bezetter – ook de Unie werd verboden. Hiermee kwam een einde aan wat ‘de gemoedelijke tijd van de bezetting’ wordt genoemd. Met de instelling van de spertijd (avondklok), de stapsgewijze uitsluiting van Joodse burgers, de invoering van het persoonsbewijs, de perscensuur en de aanstelling van een NSB-burgemeester nam de bezetting steeds grimmiger vormen aan. In juni 1941 werden vijftig linkse Alkmaarders van hun bed gelicht en – in afwachting van transport – geïnterneerd in Kamp Schoorl. De helft keerde niet meer terug. Elke vorm van illegale activiteit werd fel door de bezetter bestreden. Dramatisch en ingrijpend was de gebeurtenis op 5 maart 1942 toen alle Joodse inwoners gedwongen werden de stad verlaten. Na tijdelijke huisvesting in de Amsterdamse Jodenwijk volgde transport naar de vernietigingskampen. Van de 213 weggevoerde Alkmaarse Joden lieten 142 mannen, vrouwen en kinderen het leven in Auschwitz en Sobibor.

Verzet laat op gang

Het georganiseerde verzet kwamen relatief laat op gang. In de zomer van 1943 verschenen de eerste plaatselijke illegale bladen. Deze en andere lokale uitgaven van landelijke verzetsbladen gingen in een later stadium op in De Vrije Alkmaarder. Katholieke jongeren als Fritz Conijn en Gerard Veldman stonden aan de wieg van de Alkmaarse afdeling van de 'Landelijke Organisatie voor hulp aan onderduikers' (LO). De 'Knokploeg Alkmaar', verbonden met de LO, en de linkse 'Raad van Verzet' vertegenwoordigden het gewapend verzet. Het gewapend verzet pleegde sabotage en overviel distributiekantoren en gemeentehuizen. In september 1944 bundelden de landelijke verzetsgroepen zich in de Binnenlandse Strijdkrachten. Op dat moment stond de stad nog vele beproevingen te wachten: de effecten van de Spoorwegstaking, het nijpend voedselgebrek in de Hongerwinter, de klopjacht op arbeidskrachten voor de oorlogsindustrie in Duitsland en de voortdurende angst voor Duitse terreur.

De oorlog was voor Alkmaar op het vliegveld Bergen begonnen – daar werden ook de eerste tekenen zichtbaar van het einde van vijf jaar bezetting. Op woensdag 2 mei 1945 verschenen geallieerde toestellen boven het vliegveld om voedsel te droppen. De bevolking moest nog tot dinsdag 8 mei 1945 wachten eer de Britse en Canadese bevrijders konden worden onthaald.

Het was een dag van ongekende vreugde.

Links

Archieven: Collectie Documentatie Tweede Wereldoorlog
Films
Nieuwe titels over WOII in de bibliotheek
Alkmaar op de kaart: locaties uit de oorlog
Alkmaar op de kaart: bunkers en verdedigingswerken
Alkmaar op de kaart: herdenkingsstenen Joods Alkmaar
Krant De Vrije Alkmaarder
GeschiedenisLokaal Tweede Wereldoorlog: bronnenselectie
Het Alkmaarse verzetjekrantje 'Het Morgen Bulletin' 

Afbeeldingen

Afbeeldingen bij het Regionaal Archief Alkmaar
Afbeeldingen in 'Beeldbank WO2'
Toen-en-nu foto's
Foto's gemaakt door Duitse soldaten
Ingekleurde foto's

Achtergrond

Truus Wijsmuller-Meijer | Geen tijd voor tranen (biografie door L.C. Vrooland) (41,1 mb pdf download van de website Tante Truus is hier
Het Noorderkwartier in de Tweede Wereldoorlog. Nieuwe titels uit de bibliotheek periode 2022 – april 2023 (pdf 532 kB) 
Blog: Aansterken in oorlogstijd: het passantenhuis in Alkmaar
Blog: Negentienjarige Alkmaarder zette verzetskrantje op (Het Morgen Bulletin)
Blog: Nel Lind, verzetsvrouw achtervolgd door haar doodsvonnis
Blog: Schuilen voor bommen
Blog: Interneringskamp Rochdale
Blog: Bunkers en verdedigingswerken
Blog: Rapporten van de gemeentepolitie 1941
Blog: Het Ehrenfriedhof van Alkmaar
Blog: De bezetting op Duitse foto's
Blog: Huize Voorhout 1940-1945, zetel van het kwaad
Blog: Opruimen na de oorlog: de Wälzkörpersperre tussen Heiloo en Alkmaar
Blog: De Landstand in Alkmaar
Blog: Verdriet en vreugde na de bevrijding
Blog: Heilooënaren in de Arbeitseinsatz (1943-1945)
Blog: Brieven uit Berlijn: de oorlog door de ogen van een student
Artikel: de bevrijding van Alkmaar
Artikel: '40 - '45: wat gebeurde er in Alkmaar

Algemeen

Zoektips voor het zoeken naar personen tijdens WO2 (pdf, 326 kB)
Bunkerarchief van het Nationaal Archief
Oorlogsbronnen (NIOD)
Archief van het Rode Kruis betreffende de Arbeitseinsatz

 

test