Vanaf 1970 groeide Alkmaar flink naar het noorden. In eerste instantie was de groei nog in de gedachte van het grootschalig en seriematig bouwen, een kijk op bouwen ontstaan in de jaren vijftig en zestig. Dit werd toegepast voor de wijk Huiswaard I. Vanaf 1974 ging men het voor de wijk Huiswaard II radicaal anders doen. Geen rechte straten meer en minder herhaling en hoogbouw. De ‘bloemkoolwijk’ was geboren. Midden in de wijk zou een buurtwinkelcentrum komen. Het winkelcentrum Winkelwaard en de omliggende wijk met dezelfde naam werden gebaseerd op die nieuwe kijk, maar wat op de tekentafel een mooi en praktisch idee leek, bleek later juist onpraktisch in het gebruik.

Het idee van de Winkelwaard ontstond al in 1970. Huiswaard I werd nog gebouwd, maar men keek al naar het gebied ten noorden van de Rekerdijk. Ir. J. Vormer van architectenbureau Tauber, in samenwerking met de gemeente, maakte de eerste schetsen van het gebied. Daarop waren een scheiding van verkeersstromen, terrasbouw en veel verschillende woningtypen te zien. Laagbouw was nog altijd favoriet bij de burgers, daarom zorgde Vormer er voor dat elke woning in de hoogbouw een 15m2 dakterras zou krijgen. Volgens de ontwerpers was dat bedoeld voor buiten eten of het eventueel aanleggen van een grasveldje voor het houden van een konijn. Drie torenflats zouden onderdeel van het complex zijn, maar ook crèches, winkels, kantoren en een gymzaal. Niet alles is er uiteindelijk gekomen, maar veel van de eerste ideeën zijn nu nog terug te zien in de Winkelwaard.

Op 27 oktober 1975 werden de plannen voor het nieuwe winkelcentrum gepresenteerd. Het ontwerp was nu van architectenbureau Bakker en Boots uit Schagen. Vele ondernemers waren naar het Gulden Vlies in Alkmaar gekomen om de plannen aan te horen. Het nieuwe buurtwinkelcentrum zou iets kleiner worden dan zijn tegenhanger ‘Indewaarden’ in Huiswaard I, maar wel meer verschillende winkels krijgen. 1570 m2 groot zou het worden, waarvan 550 m2 gereserveerd was voor een supermarkt. Daarnaast zou er ruimte zijn voor elf winkels aan een overdekte passage. De prijs was 1100 gulden per vierkante meter, minder daadkrachtige ondernemers konden vloeroppervlakte leasen. Ondernemers uit Alkmaar kregen voorrang. Interesse was er zeker, maar toehoorders van de gepresenteerde plannen uitten wel hun bezorgdheid over de komst van een groter winkelcentrum in Huiswaard III. Volgens de gemeente was er zeker ruimte in Alkmaar Noord voor meerdere winkelcentra met een eigen karakter. Noodzakelijk was wel dat ondernemers op de behoeften van de omwonenden zouden inspelen om een goede kans van slagen te hebben.

De opening was het winkelcentrum was op 25 november 1976. Locoburgemeester Van Manen mocht de openingshandeling verrichten. Het feestprogramma zou daarna nog enkele dagen duren. Daarbij mochten een poppenkast, paardentram en Zwarte Pieten die gratis cadeautjes uitdeelden niet ontbreken. De eerste ondernemers waren bakkerij Arie Schoon, groenteboer Zuurbier, de Amrobank, fietswinkel Mart Ham, (kantoor)boekhandel Leek, een winkel in huishoudelijke artikelen, de Proper Shop, snackbar Winkelwaard en de Centra supermarkt.

Wonen boven winkelen

In een soort terrasbouw waren er boven het winkelcentrum koopappartementen gebouwd. Deze waren toegankelijk via een verhoogd straatniveau die te bereiken was via trappen, liften en hellingen. Eind 1977 zou de Winkelwaard worden verbonden met de Slochterwaard via een hangbrug over de Schinkelwaard. De brug van grenenhout en 6500 kilo staal was veertig meter lang en had een centrale pylon van twintig meter hoog. Met een doorrijhoogte van 4,5 meter konden vrachtwagens er gewoon onderdoor, iets wat in latere jaren toch wel eens misging.

De bruggen gaven eigenlijk ook al snel aan wat er mis was aan de opzet van de Winkelwaard; overlast door passanten en een onpraktische opzet. Bruggen waren een leuk idee, maar op straatniveau naar het winkelcentrum lopen was vaak makkelijker. De verschillende galerijen en hellingen in de Winkelwaard waren bedoeld om van de ene plek naar de andere te komen, maar velen deden dat op fietsen, brommers en skateboards. Hierdoor ontstond overlast bij de mensen die langs de doorgaande routes woonden. Zeker omdat slaapkamers aan de galerijkant lagen. Ook de winkelpassage gaf problemen. Het was er donker, het plafond was laag en het was een openbare ruimte, onderhouden door de gemeente, en daarom 24 uur per dag open. Velen gebruikten de passage om doorheen te rijden met hun fiets of brommer. Vele bijna-aanrijdingen waren het gevolg.
Enkele plekken in de passage waren magneten voor vandalisme en verontreiniging. Dronken snackbarbezoekers veroorzaakten ook overlast op de galerijen. Bewoners en winkeliers waren het rond 1979 wel een beetje zat. Dat leidde tot een spontane afsluiting van de loopbrug en het op eigen kosten aanpassen van een trappenhuis door de vereniging van eigenaren. Een andere poging tot verminderen van de overlast, was dat de VVE de passage overnam van de gemeente. Hierdoor kon het een nodige opknapbeurt krijgen en kwamen er aan beide kanten fietssluizen. Dit weerhield tweewielers er overigens niet van toch door de passage te rijden.

Winkelwaard in de 21ste eeuw

Anno 2022 heeft het winkelcentrum het nog steeds moeilijk. De Jumbo supermarkt heeft de voorkant wel aanzienlijk fraaier gemaakt. De passage is de sluiting van de meeste winkels niet echt te boven gekomen en heeft een ietwat troosteloze aanblik gekregen, iets wat vaker te zien is bij dit soort buurtwinkelcentra. De woningen boven de winkels hebben het wel rustiger gekregen en krijgen nu een opknapbeurt. Wat de toekomst zal brengen is onduidelijk, maar Winkelwaard blijft wel een opvallend echt jaren zeventig complex, en dat heeft natuurlijk ook zijn charme.

Door Mark Alphenaar. Met dank aan Piet IJssels

Wist je dat?

• Bakkerij Arie Schoon moest vanwege overlast een deel van zijn productie verplaatsen naar industrieterrein Beverkoog.
• In 2022 zijn nog maar twee winkelruimtes van de originele elf in gebruik. De rest staat leeg of is onderdeel van de Jumbo supermarkt geworden.
• Op 20 januari 1979 ontstond een mini-rel, zoals de Alkmaarsche Courant dat noemde, tussen de vereniging van eigenaren en wethouder Piet IJssels nadat de bewoners de hangbrug hadden afgesloten na herhaaldelijke overlast van passanten.
• De hangbrug tussen de Winkelwaard en de Slochterwaard kostte iets meer dan 300.000 gulden.
• De betonnen loopbrug tussen de Winkelwaard en de Vennewaard werd in juni 1989 afgebroken. Er gebruikte nog maar maximaal vier voetgangers per uur van de brug.
• Voor het winkelcentrum werd een stuk grond open gelaten voor eventuele later uitbouw.
• Fietswinkel Mart Ham wilde later uitbouwen op dat braak liggend stukje grond. De gemeente wees dat af. Vergroten winkelcentrum zou niet economisch haalbaar zijn. Uiteindelijk kwam eind jaren tachtig een kantoor van de reclassering op die plek
• Er waren drie verschillende verenigingen van eigenaren (VVE) in Winkelwaard.
• Communicatie tussen de VVE’s liep niet altijd even duidelijk. Zo werden er anti-fietshekjes geplaatst op verzoek van de ene VVE waardoor bewoners die vielen onder een andere VVE daar weer last van hadden.
• De gemeente kreeg een brief van de advocaat van een VVE wegens achterstallig onderhoud van o.a. de galerijen.
• Een bewoner stelde de gemeente aansprakelijk voor de diefstal van een fiets nadat het niet meer mogelijkheid was, na het plaatsen van een anti-fietshekje, om de schuurtjes te bereiken met de fiets.
• Anti-fietshekjes werden ook wel kiwi-hekjes genoemd. Deze hielpen nauwelijks en veroorzaakten ook nog eens geluidsoverlast.
• Huiswaard 2 is één van de eerste zogenaamde bloemkoolwijken van Nederland. Op 19 december 1974 werd de eerste paal geslagen door Prins Claus.
• Flats zijn er niet zodanig in de Winkelwaard 2. Meerdere woningen op elkaar werd ‘gestapelde bouw’ genoemd. Veel van de woning waren speciaal voor alleenstaanden bedoeld.
• In Huiswaard 1 was een zogenaamde ‘tandpasta-architectuur’ te zien. Lange rechte lijnen voerde daar de boventoon. In Huiswaard 2 werd veelal het oude slotenpatroon gevolgd waardoor de wijk zo kronkelig werd.
• Huiswaard 2 heeft een afwijkende huisnummering. Dit werd gedaan op advies van de PTT die een nummering adviseerde die handig was voor postbodes. Het gevolg was dat de nummering nu onlogisch lijkt en velen niet het huis kunnen vinden dat ze zoeken.
• Wethouder stadvernieuwing Piet IJssels woonde in de jaren zeventig een tijd boven het winkelcentrum in de Winkelwaard. Hij heeft zelfs zijn vrouw daar leren kennen.

Meer zien?

• Foto's van de Winkelwaard en Huiswaard 2 in de beeldbank van het Noord-Hollands Archief.
• Recente foto's van de Winkelwaard.
• Foto's van de Winkelwaard in de beeldbank van het Regionaal Archief Alkmaar.